Một số chế phẩm dịch truyền acid amin thường gặp và lưu ý khi chỉ định trên lâm sàng

1. Đặt vấn đề

Các acid amin (hay còn gọi là amino acid-AA) là một thành phần thiết yếu trong nuôi dưỡng đường tĩnh mạch, do đó, dung dịch acid amin là dạng dịch truyền dinh dưỡng được sử dụng phổ biến tại Bệnh viện. Ở bệnh nhân bệnh nặng không thể nuôi dưỡng qua đường tiêu hóa, acid amin có thể được cung cấp cho người bệnh dưới dạng dung dịch hỗn hợp các acid amin hoặc trong các sản phẩm phối hợp với glucose và lipid. Do sự phong phú của các chế phẩm cung cấp acid amin, trong đó thành phần, tỷ lệ acid amin khác nhau ở từng chế phẩm dẫn tới khác biệt về chỉ định, chống chỉ định và đối tượng sử dụng.

2. Nội dung

2.1. Phân loại acid amin và chế phẩm dịch truyền acid amin

• Việc phân loại các acid amin có thể dựa vào cấu trúc và tính thiết yếu của các acid amin đó:1

- Dựa vào tính thiết yếu với cơ thể người, các amino acid có thể được phân loại thành: amino acid thiết yếu (essential acid amin), amino acid bán thiết yếu hay thiết yếu theo điều kiện (semi-essential acid amin hay conditionally essential acid amin) và amino acid không thiết yếu (non-essential acid amin).

+ Amino acid bán thiết yếu (hay thiết yếu theo điều kiện): là các amino acid có thể được tổng hợp đủ lượng cần thiết từ các tiền chất có sẵn trong tình trạng cơ thể khỏe mạnh bình thường. Tuy nhiên, khi cơ thể có stress hoặc trong tình trạng bệnh, việc tổng hợp các acid aminnày bị giới hạn và chúng trở thành các acid amin thiết yếu.

+ Amino acid không thiết yếu: là các amino acid cơ thể có thể tổng hợp được từ các chất trung gian chuyển hóa một cách không giới hạn, và do đó, không cần phải cung cấp từ chế độ ăn.

- Dựa vào cấu trúc, các amino acid có thể được phân chia thành amino acid phân nhánh (branched-chain amino acids - BCAAs, bao gồm leucin, isoleucin, valin) và amino acid chứa vòng thơm (Aromatic amino acids – AAAs, bao gồm Phenylalanine, Tyrosine, Tryptophan).

Tỷ số Fischer là tỷ lệ mol giữa BCAAs so với AAAs, được tính bằng công thức:

Tỷ số này cho biết sự tương quan giữa lượng amino acid phân nhánh và amino acid mạch thơm trong cơ thể người, cũng như trong các sản phẩm dung dịch amino acid được sử dụng trong lâm sàng.

Do các chế phẩm dịch truyền acid amin khác nhau về thành phần, tỷ lệ của từng acid amin nên dẫn tới có sự khác nhau trong từng chế phẩm về:

+ Tỷ lệ của acid amin thiết yếu/acid amin không thiết yếu (Tỷ lệ E/N)

+ Tỷ lệ % của BCAAs.

+ Tỷ lệ % của AAAs.

+ Tỷ số Fischer.

Từ đó, cho thấy rằng có sự khác biệt về đối tượng sử dụng, chỉ định cũng như chống chỉ định của từng chế phẩm dịch truyền acid amin.

• Dựa vào thành phần tỷ lệ acid amin và chỉ định của từng loại chế phẩm, có thể chia dịch truyền acid amin thành hai loại như sau:

- Dung dịch acid amin chuẩn:

+ Luôn chứa 9 acid amin thiết yếu (tỉ lệ 38-57%)

+ Chứa một số trong các acid amin không thiết yếu/thiết yếu có điều kiện (tỷ lệ 43-62%)

- Dung dịch acid amin cho các đối tượng đặc biệt: suy gan, suy thận

+ Thành phần dung dịch acid amin có sự điều chỉnh để phù hợp với các thay đổi bệnh lý suy gan (có/ không có hội chứng não gan), suy thận.

+Trong công thức có sự khác biệt so với dung dịch acid amin chuẩn về tỷ số Fischer, tỷ lệ % BCAAs, tỷ lệ % AAAs, tỷ lệ acid amin thiết yếu/acid amin không thiết yếu.

2.2. Dung dịch acid amin dành cho bệnh nhân suy gan

Ở những bệnh nhân suy gan có sự thay đổi về tỷ lệ acid amin trong cơ thể:2 Giảm tỷ lệ %BCAAs, tăng tỷ lệ %AAAs

Hậu quả khi tỷ lệ %BCAAs giảm ở bệnh nhân suy gan đó là tăng lượng AAAs vào não, giảm khả năng khử độc NH3 ở cơ, từ đó làm trầm trọng hơn rối loạn chức năng não trong hội chứng não gan.