Tái tạo khuôn mặt hoại tử sau xạ trị

Ông Nguyễn Văn Q. (50 tuổi ở Hà Nội) bị ung thư vòm họng được xạ trị để trị ung thư. Tuy nhiên, tổn thương xạ trị đã gây mưng mủ vùng da được chiếu xạ. Dù đã được các bác sĩ ung thư tích cực chữa trị áp dụng mọi biện pháp nhưng tổn thương vẫn cứ ngày lan rộng, rò mủ hôi thối cắt lọc cũng chẳng hết, ăn lõm cả vùng má, góc hàm khiến ông không chỉ đau đớn, ảnh hưởng đến ăn uống mà còn ngại giao tiếp, ra đường khiến cuộc sống rất nặng nề. 

Ông cũng đi chữa nhiều nơi nhưng không có kết quả, thậm chí nhiều bệnh viện đã từ chối điều trị do tổn thương quá nặng. Cuối cùng ông đến Bệnh viện T.Ư Quân đội 108 với hy vọng mong manh và may mắn được các bác sĩ đã cắt bỏ toàn bộ tổ chức hoại tử gồm xương, phần mềm viêm rò vùng má một bên hàm rồi tạo hình che phủ bằng vạt có chân nuôi. Sau mổ hết tình trạng viêm rò hoại tử. 

Ngược lại với tình trạng hoại tử, chị Nguyễn Thị M. (17 tuổi ở Quảng Ninh) bị u huyết quản tự bé, sau xạ trị thì bị gây thiểu sản da teo đét mặt. 14 năm mang trên mình khuôn mặt nhăn nhúm, co kéo các bộ phận khiến chị rất khó chịu và không dám gặp ai. Nhờ kỹ thuật vi phẫu tạo hình chị cũng mới lấy lại được khuôn mặt bình thường.

PGS.TS Nguyễn Tài Sơn, Chủ nhiệm Khoa Phẫu thuật tạo hình Hàm Mặt, Bệnh viện T.Ư Quân đội 108 cho biết, gần đây khoa thường xuyên phải tiếp nhận và điều trị hoại tử tổ chức vùng hàm mặt cho các bệnh nhân bị biến chứng nặng nề sau xạ trị ung thư vùng hàm mặt. Đa phần bệnh nhân đến viện với mức độ tổn thương rất nặng nề gồm: Vết thương viêm loét, hoại tử rộng, dịch hôi thối không chỉ ở cả phần mềm mà cả ở xương gây hỏng các chức năng và biến dạng khuôn mặt, người bệnh đau đớn, khổ sở, tự ti không dám giao tiếp...

 

TS Vũ Ngọc Lâm, Khoa Phẫu thuật Tạo hình Hàm Mặt, Bệnh viện T.Ư Quân đội 108 cho biết, xạ trị là 1 trong những liệu pháp quan trọng điều trị ung thư, nhất là với những ung thư biểu mô vùng đầu mặt cổ vốn ít chịu tác dụng của hoá trị liệu. Với những đặc điểm giải phẫu sinh lý riêng (mô mềm vùng đầu mặt cổ mỏng, cấu trúc tinh tế, chức năng quan trọng, dễ tổn thương, khó phục hồi...), việc xạ trị điều trị ung thư vùng đầu mặt cổ đã có khá nhiều tiến bộ cũng như có các biện pháp khư trú tác dụng tia xạ, hạn chế biến chứng. Tuy nhiên, tỷ lệ hoại tử tổ chức (phần mềm và xương) còn khá phổ biến, để lại hậu quả nặng nề ảnh hưởng chất lượng sống của người bệnh, đôi khi làm mất hẳn ý nghĩa của việc điều trị ung thư trước đó.

PGS.TS Nguyễn Tài Sơn nhấn mạnh, do ảnh hưởng của tia xạ, bệnh nhân sau xạ trị ung thư đầu mặt cổ thường để lại các di chứng, nhẹ thì thiểu sản da, tổ chức dưới da và các cơ quan lân cận da bị sạm, teo đét... Nặng sẽ làm co cứng tổ chức phần mềm, như ở vùng cổ khiến bệnh nhân như bị bóp cổ, mạch bạnh ra, lưỡi to...; hoại tử tổ chức dưới da và xương chảy gây viêm, rò mủ khó liền... Nhiều trường hợp hoại tử xương đường rò thông thương tới các cơ quan khác và phá hỏng các tổ chức đó... 

Việc điều trị các biến chứng của xạ trị rất khó khăn vì các mạch nuôi bị ảnh hưởng của tia xạ thường teo nhỏ việc cấp máu hạn chế nên các vết thương rất khó lành, đòi hỏi phẫu thuật viên phải rất tỷ mỉ và cẩn thận. Tùy vào mức độ tổn thương việc điều trị sẽ qua các giai đoạn khác nhau. Trước hết, phải cắt ổ viêm, giải phóng sẹo co kéo, dọn sạch xương chết, làm sạch vết thương... 

Trường hợp khuyết hổng lớn dưới kỹ thuật vi phẫu phải dùng vạt tự do hoặc các vạt có chân nuôi để phục hồi lại các khuyết hổng tổ chức. Sau đó, nếu cần thiết sẽ phải tiếp tục phẫu thuật tạo hình lại bộ phận bị hỏng, giúp bệnh nhân có khuôn mặt bình thường để trở lại cuộc sống.

PGS.TS Nguyễn Tài Sơn khuyên, để tránh các biến chứng trầm trọng gây đau đớn và ảnh hưởng tới nhiều bộ phận khác của cơ thể, khi bị biến chứng của xạ trị người bệnh nên đi khám và điều trị sớm. Vết loét nhỏ, hoại tử ở phần mềm điều trị sẽ dễ dàng, nhanh chóng hơn khi hoại tử lan rộng và vào xương điều trị sẽ càng khó khăn, tốn kém, thậm chí có nhiều trường hợp phải phẫu thuật và tạo hình 2 - 3 lần mới có được một khuôn mặt khả quan.