TIPS (Transjugular Intrahepatic Portosystemic Shunt) là một kỹ thuật dựa trên nguyên lý tạo ra sự thông nối giữa tĩnh mạch trên gan và tĩnh mạch cửa bằng một nòng làm bằng lưới kim loại, nhằm mục đích làm giảm áp lực trong hệ thống tĩnh mạch cửa, tĩnh mạch lách và tĩnh mạch mạc treo tràng trên trong bệnh lý tăng áp tĩnh mạch cửa. Vì vậy TIPS thường được sử dụng trong các trường hợp như chảy máu do vỡ giãn tĩnh mạch thực quản hay phình vị mà cầm máu bằng thuốc hay qua nội soi bị thất bại; dịch cổ chướng nhiều, không đáp ứng với điều trị nội khoa hoặc hội chứng Budd-Chiari.
Biến chứng phổ biến và quan trọng nhất của TIPS là tắc stent do huyết khối hoặc hẹp lan tỏa hay hẹp khu trú do tăng sản giả nội mạc. Do đó, theo dõi dòng chảy qua stent là rất quan trọng. Siêu âm Doppler màu là phương tiện không xâm nhập, thuận lợi, hiệu quả và chi phí thấp trong đánh giá dòng chảy qua stent. Về kỹ thuật siêu âm Doppler, nên dùng đầu dò convex 3,5 MHz đa tần số, thường dùng mặt cắt siêu âm theo đường liên sườn phải để đánh giá tĩnh mạch cửa, động mạch gan chung trong cửa gan, và nhánh gan phải. Nhánh trái tĩnh mạch cửa và các tĩnh mạch gan giữa, tĩnh mạch gan trái thường được ghi ảnh theo mặt cắt ngang ở mũi ức. Stent của TIPS có hình ảnh trên siêu âm dưới dạng hai đường thẳng tăng âm song song có đường kính bên trong từ 8 đến 9mm. Dòng chảy bình thường có hướng từ tĩnh mạch cửa đến tĩnh mạch gan và dòng chảy phủ kín lòng stent. Tốc độ dòng chảy nên được đo ở cuối thì thở ra, bởi vì tốc độ trong TIPS giảm đến mức xấp xỉ 22 cm/s trong thì hít vào sâu. Vận tốc bình thường của dòng chảy qua stent từ 90 đến 190 cm/s.
Những tiêu chuẩn đã mô tả trong y văn về chẩn đoán hẹp TIPS còn chưa thống nhất. Các nhóm tác giả khác nhau sử dụng các ngưỡng khác nhau với tốc độ trong stent khi đánh giá hẹp TIPS. Các dấu hiệu hẹp hoặc tắc stent trên siêu âm Doppler màu bao gồm:
+ Vận tốc tối đa dòng chảy qua stent ≤ 50 cm/s đã được coi là hẹp có ý nghĩa.
+ Nếu có hẹp khu trú, vận tốc tối đa dòng chảy qua chỗ hẹp > 250 cm/s
+ Giảm tốc độ dòng chảy qua thân tĩnh mạch cửa xuống < 30 cm/s
+ Huyết khối stent thường chẩn đoán dễ dàng nếu hoàn toàn không có dòng chảy bên trong stent trên siêu âm màu hoặc năng lượng và phổ Doppler.
Biến chứng phổ biến và quan trọng nhất của TIPS là tắc stent do huyết khối hoặc hẹp lan tỏa hay hẹp khu trú do tăng sản giả nội mạc. Do đó, theo dõi dòng chảy qua stent là rất quan trọng. Siêu âm Doppler màu là phương tiện không xâm nhập, thuận lợi, hiệu quả và chi phí thấp trong đánh giá dòng chảy qua stent. Về kỹ thuật siêu âm Doppler, nên dùng đầu dò convex 3,5 MHz đa tần số, thường dùng mặt cắt siêu âm theo đường liên sườn phải để đánh giá tĩnh mạch cửa, động mạch gan chung trong cửa gan, và nhánh gan phải. Nhánh trái tĩnh mạch cửa và các tĩnh mạch gan giữa, tĩnh mạch gan trái thường được ghi ảnh theo mặt cắt ngang ở mũi ức. Stent của TIPS có hình ảnh trên siêu âm dưới dạng hai đường thẳng tăng âm song song có đường kính bên trong từ 8 đến 9mm. Dòng chảy bình thường có hướng từ tĩnh mạch cửa đến tĩnh mạch gan và dòng chảy phủ kín lòng stent. Tốc độ dòng chảy nên được đo ở cuối thì thở ra, bởi vì tốc độ trong TIPS giảm đến mức xấp xỉ 22 cm/s trong thì hít vào sâu. Vận tốc bình thường của dòng chảy qua stent từ 90 đến 190 cm/s.
Những tiêu chuẩn đã mô tả trong y văn về chẩn đoán hẹp TIPS còn chưa thống nhất. Các nhóm tác giả khác nhau sử dụng các ngưỡng khác nhau với tốc độ trong stent khi đánh giá hẹp TIPS. Các dấu hiệu hẹp hoặc tắc stent trên siêu âm Doppler màu bao gồm:
+ Vận tốc tối đa dòng chảy qua stent ≤ 50 cm/s đã được coi là hẹp có ý nghĩa.
+ Nếu có hẹp khu trú, vận tốc tối đa dòng chảy qua chỗ hẹp > 250 cm/s
+ Giảm tốc độ dòng chảy qua thân tĩnh mạch cửa xuống < 30 cm/s
+ Huyết khối stent thường chẩn đoán dễ dàng nếu hoàn toàn không có dòng chảy bên trong stent trên siêu âm màu hoặc năng lượng và phổ Doppler.
Hình ảnh TIPS stent với hai đường song song tăng âm trên mặt cắt siêu âm đi qua các tĩnh mạch trên gan.
Siêu âm phát hiện sớm các biến chứng này có ý nghĩa trong việc tái thông stent sớm hoặc thay thế stent mới.
BS. Vũ Đình Triển
Khoa Chẩn đoán chức năng – Bệnh viện TƯQĐ 108
Khoa Chẩn đoán chức năng – Bệnh viện TƯQĐ 108