Các mẹ vẫn hay lo lắng vì sao con hay trớ sữa? Trớ sữa thường xuyên có hại cho con thế nào? Và làm sao để khắc phục hoặc hạn chế hiện tượng này?
Trớ sữa xảy ra khi sữa đã được nuốt xuống dạ dày chảy ngược lên thực quản, và trào lên họng của bé, do môn vị còn yếu. Bé bú mẹ hay sữa công thức có thể bị trớ/ trào ngược sinh lý hoặc bệnh lý, ví dụ nuốt không khí vào bụng cùng với sữa mà không được ợ hơi, bú cữ quá no, vận động đùa giỡn nhiều ngay sau khi ăn, thức ăn không phù hợp gây dị ứng...
Trớ sữa xảy ra khi sữa đã được nuốt xuống dạ dày chảy ngược lên thực quản, và trào lên họng của bé, do môn vị còn yếu. Bé bú mẹ hay sữa công thức có thể bị trớ/ trào ngược sinh lý hoặc bệnh lý, ví dụ nuốt không khí vào bụng cùng với sữa mà không được ợ hơi, bú cữ quá no, vận động đùa giỡn nhiều ngay sau khi ăn, thức ăn không phù hợp gây dị ứng...
Vì sao bé trớ sữa:
1. Dung tích dạ dày trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ
Cho con bú nhiều hơn dung lượng này, ví dụ 30ml/cữ thay vì 5ml/ cữ cho trẻ sơ sinh, hoặc 150ml thay vì 100ml cho trẻ 1 tháng, gây trớ sữa.
2. Độ chắc của tâm vị (cơ vòng giữa dạ dày và thực quản): Ở người lớn, đây là van 1 chiều cho thức ăn đi từ thực quản xuống dạ dày và chống trào ngược lại. Ở trẻ sơ sinh, cơ vòng này còn yếu, nên khi bị kích thích (đầy hơi, khó tiêu, quá no) trẻ rất dễ bị trớ/ trào ngược.
Một số bé vừa bú xong lại có biểu hiện chưa no (biểu hiện của 'phản xạ bú mút và phản xạ tìm vú'), bú tiếp cho đến khi căng cứng bụng hoặc nôn trớ và dẫn đến tình trạng trào ngược thực quản khá phổ biến.
3. Vị trí của tâm vị và thực quản
2. Độ chắc của tâm vị (cơ vòng giữa dạ dày và thực quản): Ở người lớn, đây là van 1 chiều cho thức ăn đi từ thực quản xuống dạ dày và chống trào ngược lại. Ở trẻ sơ sinh, cơ vòng này còn yếu, nên khi bị kích thích (đầy hơi, khó tiêu, quá no) trẻ rất dễ bị trớ/ trào ngược.
Một số bé vừa bú xong lại có biểu hiện chưa no (biểu hiện của 'phản xạ bú mút và phản xạ tìm vú'), bú tiếp cho đến khi căng cứng bụng hoặc nôn trớ và dẫn đến tình trạng trào ngược thực quản khá phổ biến.
3. Vị trí của tâm vị và thực quản
Như hình minh họa, ở trẻ sơ sinh cổ dạ dày và và thực quản thẳng hàng, chứ không gập góc ở tâm vị như ở dạ dày trưởng thành, nên cũng dễ gây trớ sữa.
4. Thời gian tiêu hoá: Sữa mẹ trong 45 phút tiêu 1/2 xuống ruột non vì các thành phần chất chính rất dễ hấp thụ. Trong khi đó, sữa công thức cần 80 phút để có thể tiêu 1/2 xuống ruột non, với lượng chất thải (không tiêu thụ được) cao hơn do độ kết tủa nhiều và khó tiêu của casein, thành phần protein chính trong sữa công thức. Vậy trẻ ăn sữa công thức dễ bị nôn trớ hơn.
5. Dị ứng: Một số bé có thể dị ứng với một số protein động vật trong sữa công thức, hoặc không hợp với một số chất trong khẩu phần của mẹ (ví dụ mẹ ăn bắp cải, sữa có thể có gây đầy hơi).
Trớ sữa càng sớm, càng thường xuyên, tâm vị càng dễ bị kích thích, gây tình trạng nặng hơn, từ trớ sữa sinh lý sang trào ngược thực quản bệnh lý.
Phân biệt trớ sữa (sinh lý) và trào ngược thực quản (bệnh lý)
Trớ sữa thông thường: Trẻ sơ sinh có thể thỉnh thoảng trớ 1 ít sữa sau bú, có thể nấc cụt, ho nhẹ. 50% trẻ có hiện tượng này vài lần 1 ngày trong 3 tháng đầu, và 5% bị đến 12 tháng tuổi. Bé phát triển mạnh khoẻ bình thường và không có gì phải lo lắng.
Trớ sữa nặng/ trào ngược: Ói nhiều phun thành vòi, ói sau khi bú >1 giờ, bị ói thường xuyên, bé cáu gắt, khóc nhiều, khó ngủ, bỏ bú, tăng cân chậm... Trường hợp này, bé cần được đi khám bác sĩ và điều trị sớm.
Ói sữa ngược ra thành vòi thường xuyên khiến bé bị mất nước (giống như tiêu chảy), mất dịch dạ dày và các loại men tiêu hoá... Dịch ói có thể bị trào vào phế quản, phổi, tai gây viêm nhiễm.
Đáng chú ý một số bé ăn ói liên tục, nhưng vẫn dư cân, béo phì, do lượng bú mỗi cữ lớn hơn rất nhiều dung tích dạ dày gây giãn dạ dày từ sơ sinh. Song, việc tăng cân như thế, không có nghĩa là bé vẫn phát triển tốt, mà thực chất là hệ tiêu hoá và hệ bài tiết non nớt của bé đang phải làm việc quá sức, ảnh hưởng đến chức năng của các hệ này về lâu dài khi bé trưởng thành.
Chăm sóc bé đúng cách:
1. Hiểu biết về dung tích dạ dày của trẻ theo ngày tuổi tháng tuổi, để cho bé bú mỗi cữ vừa đủ. Và để đảm bảo đủ dinh dưỡng trong ngày các mẹ cho bé bú nhiều cữ hơn. Số cữ theo nhu cầu của bé, khoảng 14 cữ trong ngày đầu đến 10 cữ sau tuần đầu và 8 cữ sau tháng đầu.
2. Bú ti mẹ trực tiếp: Trẻ bú mẹ ngay từ sơ sinh, giảm nhiều nguy cơ trào ngược này, do (1) lượng sữa non của mẹ đúng bằng dung tích dạ dày con, (2) sữa mẹ xuống từng đợt và có độ béo tăng dần trong cữ bú giúp bé nhận biết và tự động dừng bú khi đầy dạ dày (3) sữa mẹ không gây dị ứng (4) bú mẹ đúng cách bé không bị nuốt không khí cùng với sữa (5) sữa mẹ nhẹ bụng, dễ tiêu.
3. Tư thế bú ti mẹ trực tiếp: Nếu bé bú 2 bên 1 cữ, nên cho bú bầu vú bên trái trước (bé mới bú nên lượng sữa trong dạ dày còn ít, có thể nằm nghiêng phải). Sau đó, chuyển bé sang bú bầu bên phải (lúc này dạ dày bé đã nhiều sữa, cần nằm nghiêng trái). Như vậy, sữa sẽ dễ dàng xuống dạ dày mà không gây trào ngược.
4. Sau khi bé bú xong, nên cho bé ợ hơi và bế bé thẳng đứng thêm 15' - 30' trước khi cho bé nằm.
5. Tránh kích động đùa giỡn các trò chơi hoạt động chân tay, các trò chơi gây cười nhiều với bé sau cữ bú.
6. Đặt bé nằm ngủ trên nệm có độ dốc, đầu cao hơn dạ dày. Và có thể kê gối lưng để bé nằm nghiêng trái, bé sẽ cảm giác dạ dày êm hơn, và dễ ngủ hơn.
Theo “Tài liệu Tổng hợp kiến thức nuôi con sữa mẹ” – Chuyên gia Betibuti
4. Thời gian tiêu hoá: Sữa mẹ trong 45 phút tiêu 1/2 xuống ruột non vì các thành phần chất chính rất dễ hấp thụ. Trong khi đó, sữa công thức cần 80 phút để có thể tiêu 1/2 xuống ruột non, với lượng chất thải (không tiêu thụ được) cao hơn do độ kết tủa nhiều và khó tiêu của casein, thành phần protein chính trong sữa công thức. Vậy trẻ ăn sữa công thức dễ bị nôn trớ hơn.
5. Dị ứng: Một số bé có thể dị ứng với một số protein động vật trong sữa công thức, hoặc không hợp với một số chất trong khẩu phần của mẹ (ví dụ mẹ ăn bắp cải, sữa có thể có gây đầy hơi).
Trớ sữa càng sớm, càng thường xuyên, tâm vị càng dễ bị kích thích, gây tình trạng nặng hơn, từ trớ sữa sinh lý sang trào ngược thực quản bệnh lý.
Phân biệt trớ sữa (sinh lý) và trào ngược thực quản (bệnh lý)
Trớ sữa nặng/ trào ngược: Ói nhiều phun thành vòi, ói sau khi bú >1 giờ, bị ói thường xuyên, bé cáu gắt, khóc nhiều, khó ngủ, bỏ bú, tăng cân chậm... Trường hợp này, bé cần được đi khám bác sĩ và điều trị sớm.
Ói sữa ngược ra thành vòi thường xuyên khiến bé bị mất nước (giống như tiêu chảy), mất dịch dạ dày và các loại men tiêu hoá... Dịch ói có thể bị trào vào phế quản, phổi, tai gây viêm nhiễm.
Đáng chú ý một số bé ăn ói liên tục, nhưng vẫn dư cân, béo phì, do lượng bú mỗi cữ lớn hơn rất nhiều dung tích dạ dày gây giãn dạ dày từ sơ sinh. Song, việc tăng cân như thế, không có nghĩa là bé vẫn phát triển tốt, mà thực chất là hệ tiêu hoá và hệ bài tiết non nớt của bé đang phải làm việc quá sức, ảnh hưởng đến chức năng của các hệ này về lâu dài khi bé trưởng thành.
Chăm sóc bé đúng cách:
1. Hiểu biết về dung tích dạ dày của trẻ theo ngày tuổi tháng tuổi, để cho bé bú mỗi cữ vừa đủ. Và để đảm bảo đủ dinh dưỡng trong ngày các mẹ cho bé bú nhiều cữ hơn. Số cữ theo nhu cầu của bé, khoảng 14 cữ trong ngày đầu đến 10 cữ sau tuần đầu và 8 cữ sau tháng đầu.
2. Bú ti mẹ trực tiếp: Trẻ bú mẹ ngay từ sơ sinh, giảm nhiều nguy cơ trào ngược này, do (1) lượng sữa non của mẹ đúng bằng dung tích dạ dày con, (2) sữa mẹ xuống từng đợt và có độ béo tăng dần trong cữ bú giúp bé nhận biết và tự động dừng bú khi đầy dạ dày (3) sữa mẹ không gây dị ứng (4) bú mẹ đúng cách bé không bị nuốt không khí cùng với sữa (5) sữa mẹ nhẹ bụng, dễ tiêu.
3. Tư thế bú ti mẹ trực tiếp: Nếu bé bú 2 bên 1 cữ, nên cho bú bầu vú bên trái trước (bé mới bú nên lượng sữa trong dạ dày còn ít, có thể nằm nghiêng phải). Sau đó, chuyển bé sang bú bầu bên phải (lúc này dạ dày bé đã nhiều sữa, cần nằm nghiêng trái). Như vậy, sữa sẽ dễ dàng xuống dạ dày mà không gây trào ngược.
4. Sau khi bé bú xong, nên cho bé ợ hơi và bế bé thẳng đứng thêm 15' - 30' trước khi cho bé nằm.
5. Tránh kích động đùa giỡn các trò chơi hoạt động chân tay, các trò chơi gây cười nhiều với bé sau cữ bú.
6. Đặt bé nằm ngủ trên nệm có độ dốc, đầu cao hơn dạ dày. Và có thể kê gối lưng để bé nằm nghiêng trái, bé sẽ cảm giác dạ dày êm hơn, và dễ ngủ hơn.
Bác sĩ Nguyễn Tâm Long
Khoa Nhi - Bệnh viện TƯQĐ 108
Khoa Nhi - Bệnh viện TƯQĐ 108
Theo “Tài liệu Tổng hợp kiến thức nuôi con sữa mẹ” – Chuyên gia Betibuti