Thế nào là kéo dài chân?
Kéo dài chi, cụ thể là kéo dài chân, không phải là phẫu thuật phức tạp. Kỹ thuật này có cách đây cả trăm năm, mục đích ban đầu nhằm điều trị các bệnh lý chân ngắn chân dài, do di chứng thương tật từ chiến tranh, lao động, những trường hợp bị viêm xương hoặc do phải cắt u xương dẫn đến chân cao chân thấp, hoặc các bệnh nhân bị bệnh bại liệt…Tuy nhiên, trước kia phẫu thật này có nhiều biến chứng, thời gian kéo dài do phải mổ nhiều lần
Ở nước ta, từ năm 2000, khi xóa bỏ được bại liệt nhờ chương trình tiêm chủng mở rộng, những trường hợp bị tật chân ngắn chân dài cũng giảm đi đáng kể. Tuy nhiên, các nguyên nhân do chấn thương sau tai nạn, viêm xương khớp vẫn khiến nhiều bệnh nhân mắc dị tật này. Đặc biệt nhu cầu kéo dài xương vì mục đích thẩm mỹ cũng tăng lên đáng kể.
Viện Chấn thương chỉnh hình, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 là một trong những nơi đầu tiên thực hiện kéo dài chi ở Việt nam, đến nay đã thực hiện kéo dài cho hàng trăm trường hợp, gần đây hàng năm đã thực hiện ít nhất hàng chục ca kéo dài chân với mục đích tăng chiều cao. Trong đó, nam chiếm nhiều hơn nữ. Phần lớn các bệnh nhân đến xin kéo dài là bởi sự tự ti về chiều cao ảnh hưởng rất nhiều đến cuộc sống và với đàn ông, sự mặc cảm thường rõ ràng hơn.
Về lý thuyết, muốn kéo dài bao nhiêu cũng được, tùy theo nhu cầu bệnh nhân. Song các bác sĩ sẽ tư vấn cho họ chiều dài hợp lý và cân xứng với cơ thể cũng như hạn chế thấp nhất các biến chứng.
Về phương pháp thực hiện, trước đây, dùng phương pháp cắt xương, xuyên8 đinh qua xương và lắp khung bên ngoài để căng dãn từ từ với tốc độ 1mm/ngày. Như vậy, nếu muốn kéo dài 7cm sẽ mất thời gian 70 ngày. Khi đã kéo dài đủ 7cm, còn phải mang khung chờ thêm khoảng 7 tháng tiếp theo để cho xương liền chắc, sau đó mới tháo bỏ khung, bệnh nhân phải đeo khung trong một thời gian dài tới 10 tháng, rất cồng kềnh, vướng víu trong sinh hoạt. Hiện nay,nhờ áp dụng tiến bộ mới, trước khi cắt xương, các bác sĩ đặt 1 chiếc đinh trong ống tủy xương, và chỉ sử dụng 4 đinh nhỏ xuyên qua ở 2 đầu xương. Khi kéo dãn đủ chiều dài, khung sẽ được tháo bỏ. Đinh nằm trong ống tủy sẽ giữ vai trò cố định trong thời gian chờ xương can chắc. Như vậy bằng phương pháp mới này, thời gian đeo khung đã được rút ngắn, chỉ còn ¼ thời gian so với trước kia, việc tháo khung sớm tạo điều kiện cho bệnh nhân nhanh chóng trở lại sinh hoạt và công tác, đồng thời sẹo cũng nhỏ và ít đi rất nhiều.
Ai có thể kéo dài chân?
Chỉ định kéo dài chân thường chỉ đối với những người có tầm vóc thấp, lùn (nữ dưới 1m50, nam dưới 1m60) hoặc người mắc các dị tật, thương tật. Kỹ thuật này không áp dụng cho trường hợp chân cao chân thấp chênh lệch không quá 3 cm. Với mức độ chênh lệch ít thì có thể điều chỉnh bằng độn thêm đế giày dép đơn giản và dễ dàng hơn.
Về độ tuổi thích hợp để thực hiện kéo dài chân, thì lứa tuổi từ 20-30 tuổi là tốt nhất, vì lúc đó chiều cao cơ thể đã hoàn thiện. Sau 35 tuổi, xương bắt đầu lão hóa nên không thuận lợi để phẫu thuật kéo dài.
Sau khi kéo dài chân có yếu không?
Phẫu thuật kéo dài chân không làm ảnh hưởng tới tuổi thọ của người thực hiện như nhiều người lầm tưởng. Tuy nhiên, sau khi kéo dài, các phần mềm (gân cơ, cơ, thần kinh, mạch máu, dây chằng) chưa đáp ứng kịp với tình huống mới. Do đó cần phải tập phục hồi chức năng một thời gian, nhanh hay chậm tùy theo mỗi người và mức độ kéo dài. Khi cơ xương khớp đã ổn định, đã tập luyện tốt, chi được kéo dài hoàn toàn khỏe mạnh, bệnh nhân đi lại sinh hoạt chạy nhảy bình thường.
Kéo dài chi, cụ thể là kéo dài chân, không phải là phẫu thuật phức tạp. Kỹ thuật này có cách đây cả trăm năm, mục đích ban đầu nhằm điều trị các bệnh lý chân ngắn chân dài, do di chứng thương tật từ chiến tranh, lao động, những trường hợp bị viêm xương hoặc do phải cắt u xương dẫn đến chân cao chân thấp, hoặc các bệnh nhân bị bệnh bại liệt…Tuy nhiên, trước kia phẫu thật này có nhiều biến chứng, thời gian kéo dài do phải mổ nhiều lần
Ở nước ta, từ năm 2000, khi xóa bỏ được bại liệt nhờ chương trình tiêm chủng mở rộng, những trường hợp bị tật chân ngắn chân dài cũng giảm đi đáng kể. Tuy nhiên, các nguyên nhân do chấn thương sau tai nạn, viêm xương khớp vẫn khiến nhiều bệnh nhân mắc dị tật này. Đặc biệt nhu cầu kéo dài xương vì mục đích thẩm mỹ cũng tăng lên đáng kể.
Viện Chấn thương chỉnh hình, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 là một trong những nơi đầu tiên thực hiện kéo dài chi ở Việt nam, đến nay đã thực hiện kéo dài cho hàng trăm trường hợp, gần đây hàng năm đã thực hiện ít nhất hàng chục ca kéo dài chân với mục đích tăng chiều cao. Trong đó, nam chiếm nhiều hơn nữ. Phần lớn các bệnh nhân đến xin kéo dài là bởi sự tự ti về chiều cao ảnh hưởng rất nhiều đến cuộc sống và với đàn ông, sự mặc cảm thường rõ ràng hơn.
Về lý thuyết, muốn kéo dài bao nhiêu cũng được, tùy theo nhu cầu bệnh nhân. Song các bác sĩ sẽ tư vấn cho họ chiều dài hợp lý và cân xứng với cơ thể cũng như hạn chế thấp nhất các biến chứng.
Về phương pháp thực hiện, trước đây, dùng phương pháp cắt xương, xuyên8 đinh qua xương và lắp khung bên ngoài để căng dãn từ từ với tốc độ 1mm/ngày. Như vậy, nếu muốn kéo dài 7cm sẽ mất thời gian 70 ngày. Khi đã kéo dài đủ 7cm, còn phải mang khung chờ thêm khoảng 7 tháng tiếp theo để cho xương liền chắc, sau đó mới tháo bỏ khung, bệnh nhân phải đeo khung trong một thời gian dài tới 10 tháng, rất cồng kềnh, vướng víu trong sinh hoạt. Hiện nay,nhờ áp dụng tiến bộ mới, trước khi cắt xương, các bác sĩ đặt 1 chiếc đinh trong ống tủy xương, và chỉ sử dụng 4 đinh nhỏ xuyên qua ở 2 đầu xương. Khi kéo dãn đủ chiều dài, khung sẽ được tháo bỏ. Đinh nằm trong ống tủy sẽ giữ vai trò cố định trong thời gian chờ xương can chắc. Như vậy bằng phương pháp mới này, thời gian đeo khung đã được rút ngắn, chỉ còn ¼ thời gian so với trước kia, việc tháo khung sớm tạo điều kiện cho bệnh nhân nhanh chóng trở lại sinh hoạt và công tác, đồng thời sẹo cũng nhỏ và ít đi rất nhiều.
Ai có thể kéo dài chân?
Chỉ định kéo dài chân thường chỉ đối với những người có tầm vóc thấp, lùn (nữ dưới 1m50, nam dưới 1m60) hoặc người mắc các dị tật, thương tật. Kỹ thuật này không áp dụng cho trường hợp chân cao chân thấp chênh lệch không quá 3 cm. Với mức độ chênh lệch ít thì có thể điều chỉnh bằng độn thêm đế giày dép đơn giản và dễ dàng hơn.
Về độ tuổi thích hợp để thực hiện kéo dài chân, thì lứa tuổi từ 20-30 tuổi là tốt nhất, vì lúc đó chiều cao cơ thể đã hoàn thiện. Sau 35 tuổi, xương bắt đầu lão hóa nên không thuận lợi để phẫu thuật kéo dài.
Sau khi kéo dài chân có yếu không?
Phẫu thuật kéo dài chân không làm ảnh hưởng tới tuổi thọ của người thực hiện như nhiều người lầm tưởng. Tuy nhiên, sau khi kéo dài, các phần mềm (gân cơ, cơ, thần kinh, mạch máu, dây chằng) chưa đáp ứng kịp với tình huống mới. Do đó cần phải tập phục hồi chức năng một thời gian, nhanh hay chậm tùy theo mỗi người và mức độ kéo dài. Khi cơ xương khớp đã ổn định, đã tập luyện tốt, chi được kéo dài hoàn toàn khỏe mạnh, bệnh nhân đi lại sinh hoạt chạy nhảy bình thường.
Kéo dài chân được thực hiện ra sao?
Kéo dài chân không khó song đòi hỏi sự kiên trì và chịu khó mới có kết quả tốt nhất. Về quy trình, người muốn cải thiện chiều cao phải trải qua ba bước, gồm chuẩn bị trước mổ, mổ cắt xương, đặt đinh -khung và kéo dài dần dần sau mổ.
Bước chuẩn bị
Trước khi quyết định mổ, bác sĩ cần thăm khám lâm sàng bệnh nhân để tìm hiểu kỹ về tiền sử bệnh, bao gồm sinh sản, sự phát triển về thể chất tầm vóc trong thời kỳ thiếu niên, thời điểm dậy thì, tiền sử về hormone tình trạng ốm đau lúc nhỏ, bệnh di truyền...
Bên cạnh đó, việc đánh giá tình trạng tâm lý của bệnh nhân để chỉ định kéo dài chân nâng chiều cao cũng rất quan trọng. Không phải ai cũng được khuyến khích làm phẫu thuật này. Đó phải là những người có tâm lý “mặc cảm” bởi tầm vóc thấp của mình và quan trọng nhất là bệnh nhân này có những kỳ vọng thực tế về những gì phẫu thuật kéo dài chân có thể đem lại cho họ, chứ không đơn thuần là thẩm mỹ.
Sau đó, bệnh nhân được làm các xét nghiệm cận lâm sàng và chuyên sâu để loại trừ các bệnh lý của xương, bệnh lý toàn thân khác có chống chỉ định kéo dài chi.
Bệnh nhân cũng được bác sĩ tư vấn giải thích rõ quy trình phẫu thuật, thời gian nằm viện, quá trình điều trị trong và sau khi ra viện, thời gian điều trị, dự kiến những tai biến, biến chứng có thể xảy ra. Bệnh nhân cũng phải hiểu rõ và sẵn sàng tốt, kể cả quá trình tập luyện phục hồi chức năng sau mổ.
Tiến hành phẫu thuật kéo dài cẳng chân
Sau khi được gây mê, hoặc tê tủy sống, phẫu thuật trải qua 3 bước:
Bước 1: Đóng đinh
Bác sĩ sẽ rạch da dài khoảng 1,5-2 cm dọc mặt trước gân bánh chè, sau đó dùng dùi 1 lỗ vào ống tủy và khoan ống tủy và đóng một đinh có chiều dài ngắn hơn chiều dài xương chày khoảng 4-6 cm vào ống tủy xương chày. Tiếp đến, bác sĩ sẽ rạch da dài 1 cm ở mặt trong đầu trên cẳng chân để lắp dụng cụ định vị để bắt 2 vít chốt ở đầu trung tâm.
Bước 2: Lắp đặt khung cố định vào cẳng chân
Sau khi đóng đinh vào xương chày, vòng cung phía trên liên kết với 2 đinh Kirschner 2,0 mm được xuyên chéo nhau ở phần sau của đầu trên xương chày, cách khe khớp gối 2 cm, trên đầu đinh nội tủy khoảng 2 - 3mm.
Vòng cung phía dưới liên kết với 2 đinh Kirschner đường kính 2,0 mm được xuyên chéo nhau ở đầu dưới xương chày phía trên khe khớp 2cm và nằm phía dưới đinh nội tủy. Các đinh Kirschner được căng bằng dụng cụ căng đinh của Ilizarov.
Hai vòng khung trên và dưới được liên kết với nhau bằng 3 thanh liên kết có ren ngược chiều. Khi vặn, đẩu cho 2 vòng cung này xa dần nhau ra.
Bước 3: Cắt xương
Cắt xương mác: Xác định vị trí cắt xương mác ở vị trí 1/3G -1/3D xương mác, cách mắt cá ngoài khoảng 10 cm.
Cắt xương chày: Xác định vị trí cắt xương chày, rạch da dài 2,5 - 3 cm ở dọc ngay phía ngoài mào chày và cách mào chày 0,5 cm, ở dưới lồi củ trước xương chày 4 – 5 cm, dưới vị trí vít chốt trung tâm thứ hai từ trên xuống 2,5 - 3 cm. Dùng đục đục đứt mào chày, sau đó dùng đục có cựa đục đứt thành xương cứng ở phía trước ngoài, trước trong, sau trong, sau ngoài, và cuối cùng là thành sau xương chày.
Sau mổ, xương “dài” ra như thế nào?
Sau mổ bệnh nhân được tiêm thuốc kháng sinh, thuốc giảm đau, giảm nề, gác chân cao trong 5 ngày và thay băng vết mổ cách ngày.
Sau 3-5 ngày, được tập vận động thụ động nhẹ nhàng khớp gối và khớp cổ chân, đeo giá kéo bàn chân khi nghỉ ngơi và khi ngủ để chống biến chứng co ngắn gót.
Sau 7-10 ngày, bác sĩ tiến hành căng dãn khung và hướng dẫn cho bệnh nhân tự vận hành khung để căng dãn ổ cắt xương với tốc độ 1mm/ngày, chia đều cho 3 lần. Sau căng dãn 5 ngày, nếu ổ cắt xương đã được căng dãn tốt, người kéo dài chân được ra viện, điều trị ngoại trú thực hiện tự căng dãn theo hướng dẫn. Định kỳ hàng tháng, các bệnh nhân được khám lâm sàng và đánh giá diễn biến liền xương bằng chụp X-quang.
Trong thời gian căng dãn, bệnh nhân đã bắt đầu phải tập tỳ nén một phần trọng lượng cơ thể khi đứng hoặc đi bằng hai nạng trong khung tập đi.
Khi căng dãn đủ chiều dài, bệnh nhân được nhập viện và được bắt 2 vít chốt ngoại vi của đinh nội tủy và tháo bỏ khung cố định ngoài. Thời gian nằm viện khoảng 3 đến 5 ngày.
Ra viện bệnh nhân tiếp tục tập luyện đi lại dưới sự trợ giúp của khung hoặc nạng và tỳ nén tăng dần và được tì nén hoàn toàn khi có can xương bắc cầu ở hai vỏ xương trên phim X-quang. Khám kiểm tra định kỳ 2 tháng/lần đến khi liền xương vững.
Kéo dài chân không khó song đòi hỏi sự kiên trì và chịu khó mới có kết quả tốt nhất. Về quy trình, người muốn cải thiện chiều cao phải trải qua ba bước, gồm chuẩn bị trước mổ, mổ cắt xương, đặt đinh -khung và kéo dài dần dần sau mổ.
Bước chuẩn bị
Trước khi quyết định mổ, bác sĩ cần thăm khám lâm sàng bệnh nhân để tìm hiểu kỹ về tiền sử bệnh, bao gồm sinh sản, sự phát triển về thể chất tầm vóc trong thời kỳ thiếu niên, thời điểm dậy thì, tiền sử về hormone tình trạng ốm đau lúc nhỏ, bệnh di truyền...
Bên cạnh đó, việc đánh giá tình trạng tâm lý của bệnh nhân để chỉ định kéo dài chân nâng chiều cao cũng rất quan trọng. Không phải ai cũng được khuyến khích làm phẫu thuật này. Đó phải là những người có tâm lý “mặc cảm” bởi tầm vóc thấp của mình và quan trọng nhất là bệnh nhân này có những kỳ vọng thực tế về những gì phẫu thuật kéo dài chân có thể đem lại cho họ, chứ không đơn thuần là thẩm mỹ.
Sau đó, bệnh nhân được làm các xét nghiệm cận lâm sàng và chuyên sâu để loại trừ các bệnh lý của xương, bệnh lý toàn thân khác có chống chỉ định kéo dài chi.
Bệnh nhân cũng được bác sĩ tư vấn giải thích rõ quy trình phẫu thuật, thời gian nằm viện, quá trình điều trị trong và sau khi ra viện, thời gian điều trị, dự kiến những tai biến, biến chứng có thể xảy ra. Bệnh nhân cũng phải hiểu rõ và sẵn sàng tốt, kể cả quá trình tập luyện phục hồi chức năng sau mổ.
Tiến hành phẫu thuật kéo dài cẳng chân
Sau khi được gây mê, hoặc tê tủy sống, phẫu thuật trải qua 3 bước:
Bước 1: Đóng đinh
Bác sĩ sẽ rạch da dài khoảng 1,5-2 cm dọc mặt trước gân bánh chè, sau đó dùng dùi 1 lỗ vào ống tủy và khoan ống tủy và đóng một đinh có chiều dài ngắn hơn chiều dài xương chày khoảng 4-6 cm vào ống tủy xương chày. Tiếp đến, bác sĩ sẽ rạch da dài 1 cm ở mặt trong đầu trên cẳng chân để lắp dụng cụ định vị để bắt 2 vít chốt ở đầu trung tâm.
Bước 2: Lắp đặt khung cố định vào cẳng chân
Sau khi đóng đinh vào xương chày, vòng cung phía trên liên kết với 2 đinh Kirschner 2,0 mm được xuyên chéo nhau ở phần sau của đầu trên xương chày, cách khe khớp gối 2 cm, trên đầu đinh nội tủy khoảng 2 - 3mm.
Vòng cung phía dưới liên kết với 2 đinh Kirschner đường kính 2,0 mm được xuyên chéo nhau ở đầu dưới xương chày phía trên khe khớp 2cm và nằm phía dưới đinh nội tủy. Các đinh Kirschner được căng bằng dụng cụ căng đinh của Ilizarov.
Hai vòng khung trên và dưới được liên kết với nhau bằng 3 thanh liên kết có ren ngược chiều. Khi vặn, đẩu cho 2 vòng cung này xa dần nhau ra.
Bước 3: Cắt xương
Cắt xương mác: Xác định vị trí cắt xương mác ở vị trí 1/3G -1/3D xương mác, cách mắt cá ngoài khoảng 10 cm.
Cắt xương chày: Xác định vị trí cắt xương chày, rạch da dài 2,5 - 3 cm ở dọc ngay phía ngoài mào chày và cách mào chày 0,5 cm, ở dưới lồi củ trước xương chày 4 – 5 cm, dưới vị trí vít chốt trung tâm thứ hai từ trên xuống 2,5 - 3 cm. Dùng đục đục đứt mào chày, sau đó dùng đục có cựa đục đứt thành xương cứng ở phía trước ngoài, trước trong, sau trong, sau ngoài, và cuối cùng là thành sau xương chày.
Sau mổ, xương “dài” ra như thế nào?
Sau mổ bệnh nhân được tiêm thuốc kháng sinh, thuốc giảm đau, giảm nề, gác chân cao trong 5 ngày và thay băng vết mổ cách ngày.
Sau 3-5 ngày, được tập vận động thụ động nhẹ nhàng khớp gối và khớp cổ chân, đeo giá kéo bàn chân khi nghỉ ngơi và khi ngủ để chống biến chứng co ngắn gót.
Sau 7-10 ngày, bác sĩ tiến hành căng dãn khung và hướng dẫn cho bệnh nhân tự vận hành khung để căng dãn ổ cắt xương với tốc độ 1mm/ngày, chia đều cho 3 lần. Sau căng dãn 5 ngày, nếu ổ cắt xương đã được căng dãn tốt, người kéo dài chân được ra viện, điều trị ngoại trú thực hiện tự căng dãn theo hướng dẫn. Định kỳ hàng tháng, các bệnh nhân được khám lâm sàng và đánh giá diễn biến liền xương bằng chụp X-quang.
Trong thời gian căng dãn, bệnh nhân đã bắt đầu phải tập tỳ nén một phần trọng lượng cơ thể khi đứng hoặc đi bằng hai nạng trong khung tập đi.
Khi căng dãn đủ chiều dài, bệnh nhân được nhập viện và được bắt 2 vít chốt ngoại vi của đinh nội tủy và tháo bỏ khung cố định ngoài. Thời gian nằm viện khoảng 3 đến 5 ngày.
Ra viện bệnh nhân tiếp tục tập luyện đi lại dưới sự trợ giúp của khung hoặc nạng và tỳ nén tăng dần và được tì nén hoàn toàn khi có can xương bắc cầu ở hai vỏ xương trên phim X-quang. Khám kiểm tra định kỳ 2 tháng/lần đến khi liền xương vững.
Hình ảnh minh họa một trường hợp nâng chiều cao 7cm: A, E: Hình ảnh X-quang và chiều dài chân bệnh nhân trước khi mổ; B: hình ảnh X-quang khi lắp khung kéo 2 cẳng chân dài 7cm; C: Hình X-quang ổ kéo dài xương đã liền chắc còn đinh nội tủy; D, F, G: Kết quả sau khi xương liền chắc, đinh được rút bỏ, bệnh nhân đi dứng và ngồi bình thường.
PGS. TS. Lê Văn Đoàn
Viện trưởng Viện Chấn thương – Chỉnh hình, Bệnh viện TƯQĐ 108