Tăng canxi máu là hội chứng thường gặp ở bệnh nhân ung thư như: u đặc hệ tạo máu, ung thư vú, ung thư phổi, đa u tủy xương…. Tăng canxi máu là khi canxi máu > 2,6mmol/l hoặc canxi ion hóa > 1,3mmol/l. Bệnh nhân có hội chứng này thường có tiên lượng xấu.
Tăng canxi máu trong ung thư thường liên quan đến sự tiêu hủy và giải phòng canxi từ xương qua 3 cơ chế:
- Di căn gây tiêu hủy xương (Chiếm 20%).
- Bài tiết hormone giống hormone cận giáp.
- Khối u sản xuất ra 1,25 –dihydroxy vitamin D gây tiêu hủy xương và tăng hấp thu canxi ở ruột non.
Tăng canxi máu là một cấp cứu, tiên lượng sống phụ thuộc vào biến chứng tim mạch, bắt đầu có biểu hiện lâm sàng khi canxi máu > 3mmol/l.
- Bài tiết hormone giống hormone cận giáp.
- Khối u sản xuất ra 1,25 –dihydroxy vitamin D gây tiêu hủy xương và tăng hấp thu canxi ở ruột non.
Tăng canxi máu là một cấp cứu, tiên lượng sống phụ thuộc vào biến chứng tim mạch, bắt đầu có biểu hiện lâm sàng khi canxi máu > 3mmol/l.
1. Chẩn đoán
- Tăng canxi máu gây nên các triệu chứng tiêu hóa, thần kinh, tim mạch, thận như:
+ Mệt, buồn nôn, đau bụng, táo bón, đau bụng có thể dữ dội như viêm tụy cấp hoặc giống như tắc ruột.
+ Trầm cảm, đau đầu, ngủ gà và có thể hôn mê.
+ Đau cơ, chuột rút, co cứng cơ, liệt gốc chi.
+ Huyết áp cao.
+ Đái nhiều, khát nước.
+ Suy thận trước thận do mất nước hoặc suy thận thực thể do lắng đọng canxi ở thận gây thiểu niệu, vô niệu. Ngoài ra canxi còn lắng đọng ở động mạch, tổ chức dưới da, phổi.
- Xét nghiệm
+ Định lượng canxi máu: Canxi máu > 2,6 mmol/l, canxi ion hóa > 1,3 mmol/l
+ Điện tim: PR kéo dài, QT ngắn, có thể loạn nhịp tim như rung nhĩ, rung thất
+ Xét nghiệm khác: Protein, albumin máu giảm, ure, creatinin máu tăng.
- Tăng canxi máu gây nên các triệu chứng tiêu hóa, thần kinh, tim mạch, thận như:
+ Mệt, buồn nôn, đau bụng, táo bón, đau bụng có thể dữ dội như viêm tụy cấp hoặc giống như tắc ruột.
+ Trầm cảm, đau đầu, ngủ gà và có thể hôn mê.
+ Đau cơ, chuột rút, co cứng cơ, liệt gốc chi.
+ Huyết áp cao.
+ Đái nhiều, khát nước.
+ Suy thận trước thận do mất nước hoặc suy thận thực thể do lắng đọng canxi ở thận gây thiểu niệu, vô niệu. Ngoài ra canxi còn lắng đọng ở động mạch, tổ chức dưới da, phổi.
- Xét nghiệm
+ Định lượng canxi máu: Canxi máu > 2,6 mmol/l, canxi ion hóa > 1,3 mmol/l
+ Điện tim: PR kéo dài, QT ngắn, có thể loạn nhịp tim như rung nhĩ, rung thất
+ Xét nghiệm khác: Protein, albumin máu giảm, ure, creatinin máu tăng.
2. Điều trị
Khi canxi máu tăng > 3mmol/l, cần tiến hành các bước sau:
2.1. Tăng thải canxi
- Bồi phụ thể tích máu nhanh chóng và tăng bài niệu (lọc ngoại thận): Bù dịch đẳng trương NaCl 0,9% hoặc glucose 5% có pha kali với tốc độ 200-300ml/h (thận trọng với bệnh nhân suy tim, suy thận). Magiê sulphat 1g cho mỗi lít dịch.
- Lợi tiểu quai tĩnh mạch: Furosemid 20-40mg/2-4 giờ sau khi bù đủ thể tích và huyết động ổn định.
- Tiến hành lọc màng bụng hoặc thận nhân tạo: trong trường hợp tăng canxi máu nặng mà không có đáp ứng với các điều trị trên, bệnh nhân có suy thận, phù phổi.
2.2. Giảm hấp thu canxi
- Không đưa nhiều canxi vào cơ thể qua đường tiêu hóa (ăn cá, xương…)
- Dùng corticoid nếu thừa vitamin D: Methylprednisolon 40mg tiêm tĩnh mạch 1-2 ống.
- EDTA Natri 50mg/kg pha trong dung dịch NaCl 0,9% hoặc glucose 5% truyền trong 4-6h sẽ gắp được canxi ion hóa.
2.3. Tăng cường gắn canxi vào xương
- Calcitonin: Liều 250-400 đơn vị (4-8 đơn vị/kg) pha với dung dịch muối đẳng trương truyền tĩnh mạch trong 6-8h, theo dõi nồng độ canxi máu, nếu nồng độ canxi máu giảm thì có thể nhắc lại calcitonin 4-8 đơn vị/kg 6-12h /lần, hoặc tiêm dưới da, tiêm bắp 4 đơn vị/kg /12 giờ.
- Phối hợp với biphosphonate: Pamidia 60-90mg (1-1,5mg/kg) pha với 500ml NaCl 0,9% truyền tĩnh mạch trong 2-6 giờ. Acid zoledronic (Zometa 4mg) pha với 500ml NaCl 0,9% truyền tĩnh mạch.
Khi canxi máu tăng > 3mmol/l, cần tiến hành các bước sau:
2.1. Tăng thải canxi
- Bồi phụ thể tích máu nhanh chóng và tăng bài niệu (lọc ngoại thận): Bù dịch đẳng trương NaCl 0,9% hoặc glucose 5% có pha kali với tốc độ 200-300ml/h (thận trọng với bệnh nhân suy tim, suy thận). Magiê sulphat 1g cho mỗi lít dịch.
- Lợi tiểu quai tĩnh mạch: Furosemid 20-40mg/2-4 giờ sau khi bù đủ thể tích và huyết động ổn định.
- Tiến hành lọc màng bụng hoặc thận nhân tạo: trong trường hợp tăng canxi máu nặng mà không có đáp ứng với các điều trị trên, bệnh nhân có suy thận, phù phổi.
2.2. Giảm hấp thu canxi
- Không đưa nhiều canxi vào cơ thể qua đường tiêu hóa (ăn cá, xương…)
- Dùng corticoid nếu thừa vitamin D: Methylprednisolon 40mg tiêm tĩnh mạch 1-2 ống.
- EDTA Natri 50mg/kg pha trong dung dịch NaCl 0,9% hoặc glucose 5% truyền trong 4-6h sẽ gắp được canxi ion hóa.
2.3. Tăng cường gắn canxi vào xương
- Calcitonin: Liều 250-400 đơn vị (4-8 đơn vị/kg) pha với dung dịch muối đẳng trương truyền tĩnh mạch trong 6-8h, theo dõi nồng độ canxi máu, nếu nồng độ canxi máu giảm thì có thể nhắc lại calcitonin 4-8 đơn vị/kg 6-12h /lần, hoặc tiêm dưới da, tiêm bắp 4 đơn vị/kg /12 giờ.
- Phối hợp với biphosphonate: Pamidia 60-90mg (1-1,5mg/kg) pha với 500ml NaCl 0,9% truyền tĩnh mạch trong 2-6 giờ. Acid zoledronic (Zometa 4mg) pha với 500ml NaCl 0,9% truyền tĩnh mạch.
ThS.BS. Phạm Văn Hiệu
Khoa Huyết học Lâm sàng - Bệnh viện TWQĐ 108