Khi nghĩ về phẫu thuật chúng ta thường nghĩ đến một quá trình can thiệp bên trong cơ thể bằng các dụng cụ phẫu thuật, tuy nhiên một số loại khối u trong cơ thể có thể phẫu thuật mà không cần rạch da bằng kỹ thuật xạ phẫu (SRS: Stereotaction RadioSurgery). Xạ phẫu sử dụng hình ảnh chụp cắt lớp vi tính (CT) làm dữ liệu tính toán và xác định thể tích cần điều trị, sau đó bệnh nhân sẽ được chiếu xạ với liều rất cao tập trung vào khối u một cách rất chính xác bằng các thiết bị phát bức xạ chuyên dụng để tiêu diệt khối u mà không cần xâm lấn, không gây đau đớn cho bệnh nhân với kết quả tương đương phẫu thuật. Một ưu điểm của xạ phẫu so với phẫu thuật là bệnh nhân được điều trị ngoại trú, không cần nằm viện.
Xạ phẫu tiêu diệt khối u như thế nào?
Xạ phẫu sử dụng bức xạ ion hóa thay cho dao mổ và các thiết bị phẫu thuật khác để tiêu diệt các tế bào ung thư. Bức xạ ion hóa khi tương tác với tế bào sẽ sinh ra các ion, các ion sẽ gây biến đổi các AND của khối u, làm cho chúng không hoạt động do đó khối u sẽ không phát triển và không gây ra các bệnh lý đi kèm.
Xạ phẫu sử dụng bức xạ ion hóa thay cho dao mổ và các thiết bị phẫu thuật khác để tiêu diệt các tế bào ung thư. Bức xạ ion hóa khi tương tác với tế bào sẽ sinh ra các ion, các ion sẽ gây biến đổi các AND của khối u, làm cho chúng không hoạt động do đó khối u sẽ không phát triển và không gây ra các bệnh lý đi kèm.
Những thiết bị có thể thực hiện xạ phẫu hiện nay:
- CyberKnife: thiết bị này sử dụng một máy gia tốc thẳng được đặt trên một cánh tay robot có thể chuyển động theo 6 trục tự do, cho phép điều chỉnh chùm bức xạ tới bất kỳ vị trí nào trong cơ thể. Chuyển động của robot được thực hiện dưới hướng dẫn của hệ thống định vị, hệ thống liên tục theo dõi vị trí của bệnh nhân theo thời gian thực trong suốt quá trình điều trị.
Máy xạ phẫu CyberKnife tại Khoa Xạ trị - Xạ phẫu, Bệnh viện TƯQĐ 108
- Các máy gia tốc thẳng có chức năng xạ phẫu (Trilogy, Axesse, Versa HD…): các thiết bị này phát bức xạ theo cung tròn cho phép giảm thiểu tổn hại đến các cơ quan lành, thiết bị này được trang bị hệ thống định vị tiên tiến để hỗ trợ setup bệnh nhân.
- GammaKnife: Thiết bị này sử dụng các nguồn Co60 được đặt trong đầu máy điều trị, bệnh nhân xạ phẫu não sẽ được gắn khung định vị vào xương sọ sau đó được chụp CT và lập kế hoạch điều trị, bệnh nhân sẽ đeo khung định vị suốt thời gian từ lúc chụp CT đến khi kết thúc điều trị.
| Bệnh nhân được đặt khung định vị trước khi xạ phẫu bằng máy gamma Knife |
Máy xạ phẫu Gamma Knife |
- TrueBeam Stx: Đây là hệ thống xạ trị và xạ phẫu tiên tiến nhất hiện nay của hãng Varian, thiết bị sử dụng một máy gia tốc thẳng được đặt trên một Gantry, bệnh nhân được định vị và theo dõi theo thời gian thực bởi hệ thống chụp X-quang kỹ thuật số và hệ thống theo dõi bề mặt OSMS trong suốt thời gian điều trị.
Kiểm tra kế hoạch trước điều trị bằng phantom hình người trên máy xạ trị xạ phẫu TrueBeam STx tại Khoa Xạ trị - Xạ phẫu, Bệnh viện TƯQĐ 108.
Những ưu điểm của xạ phẫu bằng máy TrueBeam Stx:
Quy trình xạ phẫu với một bệnh nhân có chỉ định xạ phẫu bằng máy TrueBeam Stx được thực hiện như sau:
1. Bệnh nhân được cố định bằng mặt nạ nhiệt chuyên dụng cho xạ phẫu (với bệnh nhân xạ phẫu các khối u trong não) hoặc được làm đệm chân không (Vaclock) với bệnh nhân điều trị các khối u ngoài sọ.
2. Bệnh nhân được chụp CT bằng hệ thống máy chụp cắt lớp vi tính chuyên dụng cho xạ trị và xạ phẫu.
3. Dữ liệu chụp cắt lớp vi tính của bệnh nhân được gửi về hệ thống lập kế hoạch điều trị Eclipse. Tại đây các bác sỹ sẽ vẽ các thể tích cần điều trị và kỹ sư sẽ lập kế hoạch điều trị cho bệnh nhân.
Quy trình xạ phẫu với một bệnh nhân có chỉ định xạ phẫu bằng máy TrueBeam Stx được thực hiện như sau:
1. Bệnh nhân được cố định bằng mặt nạ nhiệt chuyên dụng cho xạ phẫu (với bệnh nhân xạ phẫu các khối u trong não) hoặc được làm đệm chân không (Vaclock) với bệnh nhân điều trị các khối u ngoài sọ.
2. Bệnh nhân được chụp CT bằng hệ thống máy chụp cắt lớp vi tính chuyên dụng cho xạ trị và xạ phẫu.
3. Dữ liệu chụp cắt lớp vi tính của bệnh nhân được gửi về hệ thống lập kế hoạch điều trị Eclipse. Tại đây các bác sỹ sẽ vẽ các thể tích cần điều trị và kỹ sư sẽ lập kế hoạch điều trị cho bệnh nhân.
Hệ thống lập kế hoạch điều trị Eclipse của máy TrueBeam STx
4. Kế hoạch điều trị sau khi được nhất trí thông qua bởi bác sỹ và kỹ sư vật lý sẽ được kỹ sư kiểm tra trực tiếp trên máy TrueBeam Stx, nếu đạt yêu cầu kế hoạch sẽ được kỹ sư in và chuyển kế hoạch sang hệ thống điều trị để sẵn sàng điều trị cho bệnh nhân.
5. Bệnh nhân khi đến điều trị sẽ được kỹ thuật viên điều trị giải thích quy trình điều trị cũng như những điều cần lưu ý trong điều trị, sau đó bệnh nhân được đặt trên bàn điều trị của máy TrueBeam Stx và được chụp định vị bằng hệ thống ConeBeam CT.
6. Sau khi so sánh hình ảnh thu được với hình ảnh CT mô phỏng, bác sỹ, kỹ sư vật lý và kỹ thuật viên xạ trị thống nhất sai số ở trong ngưỡng cho phép (< 1mm), bệnh nhân sẽ được phát tia tiến hành điều trị.
7. Trong suốt quá trình điều trị, vị trí điều trị của bệnh nhân sẽ được theo dõi và tự động điều chỉnh nếu có sự sai khác với vị trí ban đầu bằng hệ thống chụp x quang kỹ thuật số hoặc hệ thống theo dõi bề mặt OSMS.
8. Kết thúc điều trị bệnh nhân sẽ được bác sỹ giải thích về những tác dụng phụ nếu có của xạ phẫu, hướng dẫn chăm sóc và những điều cần lưu ý sau điều trị.
5. Bệnh nhân khi đến điều trị sẽ được kỹ thuật viên điều trị giải thích quy trình điều trị cũng như những điều cần lưu ý trong điều trị, sau đó bệnh nhân được đặt trên bàn điều trị của máy TrueBeam Stx và được chụp định vị bằng hệ thống ConeBeam CT.
6. Sau khi so sánh hình ảnh thu được với hình ảnh CT mô phỏng, bác sỹ, kỹ sư vật lý và kỹ thuật viên xạ trị thống nhất sai số ở trong ngưỡng cho phép (< 1mm), bệnh nhân sẽ được phát tia tiến hành điều trị.
7. Trong suốt quá trình điều trị, vị trí điều trị của bệnh nhân sẽ được theo dõi và tự động điều chỉnh nếu có sự sai khác với vị trí ban đầu bằng hệ thống chụp x quang kỹ thuật số hoặc hệ thống theo dõi bề mặt OSMS.
8. Kết thúc điều trị bệnh nhân sẽ được bác sỹ giải thích về những tác dụng phụ nếu có của xạ phẫu, hướng dẫn chăm sóc và những điều cần lưu ý sau điều trị.
Đánh giá vị trí của bệnh nhân trước điều trị
So với những hệ thống xạ phẫu khác hiện nay, xạ phẫu bằng máy TrueBeam Stx có những ưu điểm vượt trội sau:
1. Bệnh nhân không phải khoan xương sọ để lắp khung định vị trong xạ phẫu não như khi điều trị với máy GammaKnife do vậy không gây chảy máu. Bệnh nhân sẽ tránh được đau đớn do phải đeo khung định vị trong suốt quá trình từ lúc chụp CT mô phỏng đến lúc điều trị.
2. Bệnh nhân được định vị bằng hệ thống chụp ConeBeam CT, vị trí điều trị của bệnh nhân sẽ được kiểm tra trên hình ảnh không gian ba chiều cho độ chính xác cao với sai số trong điều trị nhỏ hơn 1mm.
3. Vị trí điều trị của bệnh nhân được theo dõi và hiệu chỉnh theo thời gian thực do đó đảm bảo sự chính xác trong điều trị của bệnh nhân.
4. Ưu điểm lớn nhất của hệ thống xạ phẫu TrueBeam Stx mà chưa một hệ thống xạ phẫu nào hiện nay có được là suất liều cực lớn (tối đa lên tới 2400MU/phút) do đó giảm đáng kể thời gian điều trị so với các hệ thống khác (Suất liều tối đa thường chỉ 600MU/Phút ). Với thời gian điều trị nhanh chỉ 10 – 15 phút so với các hệ thống máy xạ phẫu khác (60 – 90 phút), bệnh nhân sẽ thoải mái hơn, ít di động và do đó điều trị chính xác hơn.
5. Hệ thống máy xạ trị xạ phẫu TrueBeam Stx là một hệ thống có độ đồng bộ hóa rất cao từ phần mềm lập kế hoạch đến các hệ thống theo dõi và định vị bệnh nhân do vậy đảm bảo được sự chính xác trong điều trị đồng thời vẫn đảm bảo rút ngắn thời gian chờ đợi của bệnh nhân.
1. Bệnh nhân không phải khoan xương sọ để lắp khung định vị trong xạ phẫu não như khi điều trị với máy GammaKnife do vậy không gây chảy máu. Bệnh nhân sẽ tránh được đau đớn do phải đeo khung định vị trong suốt quá trình từ lúc chụp CT mô phỏng đến lúc điều trị.
2. Bệnh nhân được định vị bằng hệ thống chụp ConeBeam CT, vị trí điều trị của bệnh nhân sẽ được kiểm tra trên hình ảnh không gian ba chiều cho độ chính xác cao với sai số trong điều trị nhỏ hơn 1mm.
3. Vị trí điều trị của bệnh nhân được theo dõi và hiệu chỉnh theo thời gian thực do đó đảm bảo sự chính xác trong điều trị của bệnh nhân.
4. Ưu điểm lớn nhất của hệ thống xạ phẫu TrueBeam Stx mà chưa một hệ thống xạ phẫu nào hiện nay có được là suất liều cực lớn (tối đa lên tới 2400MU/phút) do đó giảm đáng kể thời gian điều trị so với các hệ thống khác (Suất liều tối đa thường chỉ 600MU/Phút ). Với thời gian điều trị nhanh chỉ 10 – 15 phút so với các hệ thống máy xạ phẫu khác (60 – 90 phút), bệnh nhân sẽ thoải mái hơn, ít di động và do đó điều trị chính xác hơn.
5. Hệ thống máy xạ trị xạ phẫu TrueBeam Stx là một hệ thống có độ đồng bộ hóa rất cao từ phần mềm lập kế hoạch đến các hệ thống theo dõi và định vị bệnh nhân do vậy đảm bảo được sự chính xác trong điều trị đồng thời vẫn đảm bảo rút ngắn thời gian chờ đợi của bệnh nhân.
Hệ thống xạ trị xạ phẫu suất liều cao TrueBeam Stx đã được lắp đặt và bắt đầu đưa vào điều trị bệnh nhân tại Khoa Xạ trị xạ phẫu - Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 từ năm 2017. Với kinh nghiệm vận hành hệ thống xạ phẫu CyberKnife và xạ trị điều biến liều Varian CX trước đây cùng với trang thiết bị được đầu tư đồng bộ, hiện đại, xạ phẫu bằng máy TrueBeam Stx tại Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 bước đầu đã thu được những kết quả vô cùng khả quan đảm bảo sự thoải mái cho bệnh nhân trong quá trình điều trị cũng như các tác dụng phụ đều được giảm thiểu tối đa.
Hiện nay, Khoa Xạ trị - Xạ phẫu Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 đã triển khai kỹ thuật xạ phẫu trên máy TrueBeam STx điều trị các mặt bệnh sau:
- Ung thư di căn não.
- U màng não, u tuyến yên, u dây thần kinh thính giác (u dây VIII).
- Dị dạng động tĩnh mạch (AVM), u máu thể hang (cavernoma).
- Đau dây V.
- Các loại u và tổn thương não khác có chỉ định xạ phẫu.
Bệnh nhân có nhu cầu tư vấn về xạ phẫu trên hệ thống máy TrueBeam STx xin liên hệ với Khoa Xạ trị - Xạ phẫu, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 tại địa chỉ số 1 Trần Hưng Đạo, Hai Bà Trưng, Hà Nội.
Điện thoại: 0246-278-4163
Email: xatri108@gmail.com
Facebook: https://www.facebook.com/xatriungthu108
Nguồn:
- http://www.mills-peninsula.org/radiosurgery/benefits.html
- http://hillman.upmc.com/cancer-care/radiation-oncology/treatment/external-beam/truebeam-stx
- https://benhvien108.vn/khoakhambenh/tinbai/524/xa-phau-bang-cyberknife
- https://www.alamy.de/stockfoto-behandlung-von-ein-meningeom-gutartiger-hirntumor-mit-einer-gamma-knife-hier-am-ende-der-behandlung-abteilung-fur-patienten-72418059.html
- https://www.ntv.com.tr/saglik/gamma-knife-kotu-huylu-tumorlerde-yuzde-85-basari-sagliyor,woqdeOTBOEmbA0_zkkOEqQ
- http://hillman.upmc.com/cancer-care/radiation-oncology/treatment/external-beam/truebeam-stx
- https://benhvien108.vn/khoakhambenh/tinbai/524/xa-phau-bang-cyberknife
- https://www.alamy.de/stockfoto-behandlung-von-ein-meningeom-gutartiger-hirntumor-mit-einer-gamma-knife-hier-am-ende-der-behandlung-abteilung-fur-patienten-72418059.html
- https://www.ntv.com.tr/saglik/gamma-knife-kotu-huylu-tumorlerde-yuzde-85-basari-sagliyor,woqdeOTBOEmbA0_zkkOEqQ