Vi rút Zika (viết tắt là ZIKV) là một vi rút ARN (arbovirus) thuộc họ Flaviviridae, chi Flavivirus được phân lập lần đầu tiên từ một con khỉ Rhesus trong rừng Zika của Uganda vào năm 1947. Năm 1954, vi rút này lần đầu tiên được phân lập trên người từ 3 cư dân ở Nigeria. Kể từ đó, nhiều nghiên cứu xác định được kháng thể chống lại ZIKV ở người từ nhiều quốc gia châu Phi và một số nơi của châu Á, trong đó có các nước Đông Nam Á như Thái Lan, Malaysia, Campuchia, Philippines và Việt Nam. Năm 2015, lần đầu tiên ZIKV được tìm thấy bên ngoài châu Phi và châu Á khi nó được phân lập ở Brazil, cho đến nay thì quốc gia này đang bị ảnh hưởng nặng nề nhất với 1.482.701 trường hợp nhiễm vi rút Zika. Sau Brazil, Colombia là quốc gia có 20.297 trường hợp nhiễm ZIKV trong khoảng thời gian từ tháng 10 năm 2015 đến tháng 1 năm 2016. ZIKV có quan hệ gần gũi với các vi rút khác thuộc họ Flaviviridae được lan truyền bởi muỗi như sốt xuất huyết Dengue, sốt vàng da, sốt Tây sông Nile, và viêm não Nhật Bản do vi rút. ZIKV gây ra bệnh được gọi là sốt Zika, có biểu hiện lâm sàng như phát ban dát sần (maculopapular rash) khắp cơ thể, sốt, đau khớp, và viêm kết mạc mắt. Các triệu chứng lâm sàng thường không đặc hiệu và nhẹ, rất khó chẩn đoán phân biệt với các bệnh sốt do Chikungunya và sốt xuất huyết Dengue. Vi rút Zika có thể gây hội chứng não bé ở trẻ sinh ra từ những người mẹ mắc bệnh trong thời kỳ mang thai. Đến nay, bệnh chưa có thuốc điều trị đặc hiệu và vắc xin phòng bệnh.
ZIKV hiện diện ở khắp nơi trên thế giới, chu trình truyền bệnh liên quan đến muỗi, và có thể lây lan qua đường tình dục, do đó ZIKV trở thành một tác nhân gây bệnh mới nổi quan trọng tác động trên phạm vi toàn cầu chưa lường trước được. Vào ngày 1 tháng 2 năm 2016, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ban bố tình trạng Khẩn cấp Y tế Công cộng Quốc tế về virus Zika, sau khi tham khảo ý kiến từ các chuyên gia hàng đầu về dịch tễ học, y tế công cộng và bệnh truyền nhiễm từ khắp thế giới tại một cuộc họp của Ủy ban khẩn cấp y tế quốc tế thuộc WHO. Tình hình dịch bệnh do vi rút Zika trên thế giới vẫn đang có những diễn biến phức tạp, hiện đã có 73 quốc gia và vùng lãnh thổ ghi nhận các trường hợp nhiễm vi rút Zika. Ngày 11/10/2016, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cảnh báo dịch bệnh do vi rút Zika đang có dấu hiệu lan rộng tại châu Á và có khả năng sẽ tiếp tục ghi nhận các trường hợp nhiễm vi rút Zika do sự phân bố rộng của véc tơ truyền bệnh trong khu vực, gia tăng giao lưu, du lịch đến và đi từ các quốc gia có dịch và miễn dịch quần thể thấp.
Tại khu vực Đông Nam Á ghi nhận 7/10 quốc gia có sự lưu hành vi rút Zika. Tại Việt Nam, đến ngày 20/10/2016 đã ghi nhận 09 trường hợp nhiễm vi rút Zika tại TP. Hồ Chí Minh và các tỉnh Khánh Hòa, Phú Yên, Bình Dương và Long An. Ngày 14/10/2016, hệ thống giám sát bệnh truyền nhiễm của Bộ Y tế đã ghi nhận 01 trường hợp trẻ 4 tháng tuổi sinh sống tại huyện Krông Búk, tỉnh Đắk Lắk có triệu chứng dị tật bẩm sinh nghi mắc chứng đầu nhỏ.
Trước tình hình đó, Bộ y tế đã nâng mức cảnh báo dịch bệnh do vi rút Zika, đồng thời khuyến cáo chủ động áp dụng các biện pháp phòng chống muỗi đốt, diệt muỗi và bọ gậy (loăng quăng). Không hạn chế việc đi lại của người dân giữa các khu vực và địa phương. Tuy nhiên, người đi/đến/về từ vùng có dịch bệnh do vi rút Zika cần chủ động theo dõi sức khỏe trong vòng 12 ngày. Nếu có biểu hiện bệnh nghi ngờ do vi rút Zika như: sốt, ban dát sẩn trên da, đau đầu, đau mỏi cơ khớp, viêm kết mạc mắt, hoặc trên siêu âm phát hiện thai nhi có não nhỏ hơn bình thường so với phát triển của thai nhi hãy đến cơ sở y tế để chủ động khai báo về tiền sử đi lại và được khám, tư vấn, điều trị. Người đang sinh sống ở vùng có dịch bệnh hoặc đi/đến/về từ vùng dịch do vi rút Zika cần chủ động theo dõi sức khỏe, nếu có biểu hiện bệnh hãy đến cơ sở y tế để được khám, tư vấn và điều trị; sử dụng bao cao su khi quan hệ tình dục hoặc không quan hệ tình dục với vợ (bạn tình) trong ít nhất 28 ngày để phòng lây truyền vi rút Zika qua đường tình dục.
BS. Nguyễn Duy Trường, TS. Nguyễn Đăng Mạnh
Viện lâm sàng các bệnh Truyền Nhiễm – Bệnh viện TƯQĐ 108