An cung ngưu hoàng hoàn (ACNHH) là bài thuốc Đông y cổ truyền có lịch sử hàng trăm năm tại Trung Quốc, được xếp vào nhóm thuốc quý. Thành phần chính bao gồm: ngưu hoàng, chu sa, xạ hương, hoàng liên, hoàng cầm, hùng hoàng, trân châu… Theo y học cổ truyền, ACNHH có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, khai khiếu, trấn kinh – phù hợp với các thể trạng 'nội nhiệt thịnh', biểu hiện như sốt cao, mê sảng, co giật.
Tuy nhiên, không phải mọi ca đột quỵ đều phù hợp sử dụng ACNHH. Thực tế lâm sàng cho thấy, hơn 80% trường hợp tai biến mạch máu não là do nhồi máu não (thể hàn), cần can thiệp nội khoa cấp cứu càng sớm càng tốt. Việc sử dụng ACNHH trong những trường hợp này có thể làm lạnh cơ thể, giảm tưới máu não, thậm chí nguy hiểm nếu bệnh nhân đang bị xuất huyết não – do thuốc chứa một số thành phần có tính chống đông nhẹ, dễ làm nặng thêm tình trạng chảy máu.
Không những vậy, ACNHH là thuốc chứa dược liệu có tính độc (như chu sa – thủy ngân, hùng hoàng – asen), nếu sử dụng không đúng chỉ định có thể gây hại cho gan, thận, thần kinh. Nhiều tác dụng phụ đã được ghi nhận: rối loạn tiêu hóa, dị ứng, rối loạn nhịp tim, co giật... Thậm chí, một số sản phẩm trôi nổi trên thị trường bị phát hiện chứa hàm lượng kim loại nặng vượt ngưỡng an toàn.
Theo khuyến cáo của Bộ Y tế, việc sử dụng ACNHH cần tuân thủ nghiêm ngặt:
- Chỉ sử dụng khi có chẩn đoán rõ ràng thuộc thể 'trúng phong nhiệt' (sốt cao, mê sảng, mạch nhanh, mặt đỏ).
- Tuyệt đối không dùng trong các thể bệnh 'trúng phong hàn', xuất huyết não, hoặc khi chưa có chẩn đoán xác định.
- Phải được bác sĩ chuyên khoa y học cổ truyền chỉ định. Không tự ý dùng tại nhà.
- Không sử dụng cho: phụ nữ có thai, trẻ em dưới 3 tuổi, bệnh nhân suy gan thận nặng.
Cần nhấn mạnh rằng: yếu tố tiên quyết trong điều trị đột quỵ không phải là một viên thuốc thần kỳ, mà là thời gian đưa người bệnh đến cơ sở y tế chuyên khoa. Giờ vàng trong đột quỵ là từ 3 đến 6 giờ đầu kể từ khi xuất hiện triệu chứng. Trong thời gian này, việc chụp CT/MRI sọ não sẽ giúp xác định loại đột quỵ (nhồi máu hay xuất huyết), từ đó bác sĩ có hướng điều trị đúng: tiêu sợi huyết, can thiệp nội mạch hoặc điều trị nội khoa.
Bác sĩ Khoa Cấp cứu thăm khám cho bệnh nhân uống An cung ngưu hoàng hoàn chữa đột quỵ
Tự ý dùng ACNHH tại nhà không những không giúp phân biệt được thể bệnh mà còn làm chậm trễ việc tiếp cận y tế hiện đại, điều có thể ảnh hưởng trực tiếp đến tính mạng và khả năng hồi phục của người bệnh.
Là bác sĩ y học cổ truyền, chúng tôi không phủ nhận giá trị của các bài thuốc cổ, trong đó có An cung ngưu hoàng hoàn. Tuy nhiên, cần nhìn nhận đúng vai trò, chỉ định, và giới hạn của thuốc. Việc sử dụng cần dựa trên y lý –y chứng – y đức, tuyệt đối không nên biến một bài thuốc quý thành một niềm tin mù quáng gây hại.
Rất mong các đồng nghiệp trong bệnh viện, đặc biệt là tại tuyến tiếp nhận ban đầu, tiếp tục truyền thông rõ ràng đến người dân để tránh những trường hợp sử dụng sai thuốc đáng tiếc. Đồng thời, cũng là lời cảnh báo đến cộng đồng: đừng vì một lời mách bảo mà đánh mất cơ hội sống sót cho người thân của mình.
ThS.BS Vũ Văn Đại, Khoa Y học cổ truyền, Bệnh viện TWQĐ 108