1. Kiến khoang (Paederus)
Kiến khoang còn được gọi là kiến lác, kiến gạo, cằm cặp, kiến nhốt, kiến cong đít. Loài côn trùng này có thân mình thon, dài như hạt thóc dài khoảng 1cm, có hai màu đỏ và đen. Kiến khoang có 3 đôi chân, bụng có đốt, trong đó có một đốt màu đỏ, bay và chạy rất nhanh, mình nó có 2 đôi cánh. Ban ngày, kiến khoang bò tương tự như kiến. Chúng sống ở các ruộng lúa, vườn cây, ven bờ suối hoặc dưới tán cây ở các bìa rừng, bãi rác thải, công trình đang xây dựng, ... Chúng thường xuất hiện và phát triển vào đầu mùa mưa khi có độ ẩm cao, nhất là sau các cơn mưa lớn đầu mùa, rất thích ánh sáng đèn ban đêm nên thường bay vào đèn, vào nhà khi sáng đèn, nhất là các toàn nhà cao tầng, khu nhà cạnh cánh đồng. Khi bị chà xát hay dập nát, cơ thể chúng có thể phóng thích ra chất dịch chứa chất paederin. Chất dịch này khi tiếp xúc với bề mặt da gây nên phản ứng viêm da tiếp xúc kích ứng (mọi người thường hay hiểu lầm là kiến khoang đốt), tiếp xúc với mắt gây nên: loét kết mạc, giác mạc, bỏng mắt…
2. Triệu chứng
Vào mùa mưa ban đêm kiến khoang theo ánh đèn bay vào buồng làm việc, buồng ngủ, buồng tắm, bám vào quần áo, khăn mặt…. Bệnh nhân vô tình bị côn trùng rơi vào cổ mặt, phần hở thân mình, dơ tay quệt, đập, hay dùng khăn rửa mặt làm côn trùng có chứa chất pederin tiếp xúc trực tiếp lên da. Sau khi tiếp xúc bệnh nhân thấy hơi ngứa rát, căng da, kèm theo đỏ một vùng da.
Sau 6-12 giờ tổn thương da đỏ cộm thành vệt, nề lên, trên đó nổi những mụn nước to nhỏ không đều, nặng hơn có thể hình thành mụn mủ, bọng mủ kèm theo loét, hoại tử da. Một số có tổn thương đối xứng ở khoeo tay, bẹn (kissing lesion)
Trường hợp nặng, người bệnh có thể có sốt nhẹ, nổi hạch, đau vùng cổ, nách, bẹn tương ứng với tổn thương.
Tổn thương da thường hết sau 1 tuần, tuy nhiên sẽ để lại dát thẫm màu và sẽ mờ dần đi theo thời gian
Rất nhiều bệnh nhân bị viêm da tiếp xúc do kiến khoang bị chẩn đoán nhầm với zona. Zona là bệnh lý do virus Varricella-zoster, bệnh đặc trưng bởi tình trạng những đám mụn nước nhỏ trên nền dát đỏ, ở một bên cơ thể, theo đường đi của dây thần kinh. Đặc biệt bệnh thường đi kèm các triệu chứng đau rất dữ dội.
Một số trường hợp được chẩn đoán nhầm với bệnh herpes.Herpes là bệnh do virus Herpes simplex gây nên, với tổn thương là mụn nước nhỏ tập trung thành đám, ở vùng niêm mạc môi, sinh dục… Bệnh nhân thường có cảm giác ngứa, rát, châm chích…Bệnh thường hay tái phát.
3. Điều trị
Ngay sau khi tiếp xúc hay nghi ngờ tiếp xúc, cần rửa tổn thương với nhiều nước sạch. Nếu bị tiếp xúc vùng mắt cần rửa nhiều bằng nước muối sinh lý 0.9%
Trường hợp nhẹ: bệnh có thể tự khỏi
Thuốc bôi tại chỗ: hồ nước, kem bôi có chứa kháng sinh và corticoid
Thuốc toàn thân: trong trường hợp tổn thương lan rộng, gây phù nề nhiều, hay có triệu chứng toàn thân, cần bổ sung thuốc uống: kháng histamine, kháng sinh, corticoid…
Bệnh nhân tuyệt đối không tự ý mua thuốc bôi và điều trị, mà cần được khám và điều trị bởi các bác sĩ có chuyên khoa. Nếu được điều trị đúng, bệnh thường khỏi sau 5-7 ngày.
4. Biện pháp phòng tránh
- Vệ sinh môi trường sống sạch sẽ, phát quang cây cối, bụi rậm
- Nếu phát hiện khu vực sinh sống có kiến ba khoang, cần hạn chế mở cửa, hạn chế sử dụng nhiều bóng đèn điện trong trường hợp không cần thiết, có thể sử dụng lưới chống côn trùng.
- Trước khi ngủ cần quét nhà, mắc màn
- Trước khi sử dụng quần áo, khăn mặt, chăn màn, … cần có thói quen kiểm tra kỹ, giũ sạch.
- Khi phát hiện kiến ba khoang cần bình tĩnh để thổi nhẹ hoặc hất chúng bay đi, tránh bắt giết, chà xát.
- Khi đã vô tình tiếp xúc hay chà xát nên rửa sạch vùng tiếp xúc bằng nhiều nước sạch hay nước muối sinh lý 0.9%.
ThS. Nguyễn Thị Quỳnh Trang
Trung tâm Da liễu dị ứng