Thuyên tắc động mạch phổi là gì?
Thuyên tắc động mạch phổi là hiện tượng tắc ít nhất một động mạch phổi hoặc nhánh động mạch phổi, thường do cục máu đông (còn gọi là huyết khối) từ tĩnh mạch chi dưới di chuyển lên. Thông thường cơ chế đông máu, hình thành huyết khối mang tính chất bảo vệ, giúp cơ thể chúng ta liền vết thương, cầm máu khi chảy máu… Sau khi hoàn thành vai trò này, cơ thể có thể tự ly giải những huyết khối nhỏ một cách liên tục trong hệ thống tuần hoàn. Tuy nhiên ở một số bệnh nhân tuổi cao, phải nằm lâu một chỗ, rối loạn đông máu di truyền, phụ nữ có thai, người mắc bệnh ung thư hoặc gần đây là những bệnh nhân mắc Covid… đều có thể làm tăng nguy cơ đông máu và hình thành những cục máu đông di chuyển, khi đến vị trí các động mạch phổi thì bị tắc lại làm người bệnh suy hô hấp cấp, sốc do tắc nghẽn luồng chảy của dòng máu từ tim phải sang tim trái; người bệnh nhanh chóng đột tử nếu không được cấp cứu kịp thời.
Bên cạnh đó, hút thuốc lá, béo phì, sử dụng thuốc tránh thai có thành phần estrogen cũng là yếu tố nguy cơ của thuyên tắc động mạch phổi. Một số chất khác gây thuyên tắc động mạch phổi như mỡ tủy xương sau gãy xương, một phần của khối u, bong bóng khí; tuy nhiên chủ yếu thuyên tắc động mạch phổi là do huyết khối tĩnh mạch sâu cho nên các hướng dẫn đều gắn liền thuyên tắc động mạch phổi và huyết khối tĩnh mạch sâu với nhau.
Gia tăng bệnh thuyên tắc động mạch phổi trong kỷ nguyên COVID-19
Bệnh nhân DNT 43 tuổi, đang điều trị với chẩn đoán chảy máu cầu não gây liệt nửa người trái, sau 1 tuần chuẩn bị được ra viện thì đột ngột khó thở, tức ngực, huyết áp tụt đột ngột, sau đó ngừng tim. Được biết bệnh nhân mới tiêm vaccine Verocell được 2 tháng. Sau khi đánh giá khẩn trương, các bác sỹ nhận thấy tim phải bệnh nhân giãn to bất thường kèm áp lực động mạch phổi tăng rất cao, chụp CT động mạch phổi thấy hình ảnh huyết khối lớn cả động mạch phổi 2 bên. Bệnh nhân nhanh chóng được cấp cứu và hồi sức tích cực, can thiệp hút huyết khối động mạch phổi thành công, qua cơn nguy kịch người bệnh trở lại cuộc sống gần như trước.
Bệnh nhân DN T sốc tim do thuyên tắc động mạch phổi cấp và hình ảnh huyết khối được lấy ra bằng can thiệp qua da
Trường hợp thứ 2, bệnh nhân NTT 92 tuổi, bị nhiễm Covid-19 tuần đầu tiên thì bị ngã gãy cổ xương đùi. Bệnh nhân đang được phẫu thuật thay khớp háng thì đột ngột tụt huyết áp, nhịp tim chậm dần… cũng được xác định do thuyên tắc động mạch phổi. Tình trạng của bà sau khi được chẩn đoán và điều trị kịp thời tiến triển tốt lên theo từng giờ. Hiện tại bà đã tỉnh táo và có thể tự sinh hoạt bình thường.
Bệnh nhân NTT 92 tuổi sốc tim do thuyên tắc động mạch phổi cấp hai bên (mũi tên chỉ vị trí cục máu đông)
Bác sĩ Phạm Văn Chính bên cạnh bệnh nhân NTT sau khi được cấp cứu thành công
Đặc biệt nhất đối với khoa Hồi sức Tim mạch phải kể đến trường hợp của bệnh nhân TLN 98 tuổi (trường hợp rất hy hữu vì cao tuổi nhất thế giới). Bệnh nhân có bệnh nền tăng huyết áp, đái tháo đường typ 2. Sau khi tiêm vaccine dự phòng Covid-19, bên cạnh những tác dụng phụ mệt mỏi, ăn uống kém phải nằm một chỗ. Sau vài ngày đột ngột bệnh nhân khó thở dữ dội, huyết áp tụt sâu 60/30 mmHg. Bệnh nhân được các y bác sỹ khoa Hồi sức Tim mạch nhanh chóng chẩn đoán sốc tim do thuyên tắc động mạch phổi hai bên và được tiêu sợi huyết cấp cứu.
Bác sĩ Nguyễn Thành Huy thăm hỏi bệnh nhân cao tuổi TLN sau khi hồi phục, tình trạng bệnh nhân tiến triển tốt và có thể xuất viện.
Trực tiếp điều trị cho ca bệnh này, Bác sĩ Nguyễn Thành Huy – khoa Hồi sức Tim mạch chia sẻ: “Sau khi phát hiện có huyết khối động mạch phổi 2 bên, chúng tôi quyết định tiêu sợi huyết cấp cứu, mặc dù bệnh nhân 98 tuổi và có nguy cơ chảy máu rất cao nhưng trước diễn biến sốc tiến triển nặng nề, tình trạng lâm sàng xấu đi trông thấy, chúng tôi vẫn bắt buộc chỉ định nếu không bệnh nhân sẽ nhanh chóng tử vong. Có thể nói đây là 1 trường hợp vô cùng hiếm vì y văn trên thế giới chưa có ca bệnh nào cao tuổi như vậy được mô tả. Sau khi tiêu sợi huyết làm tan cục huyết khối diễn biến bệnh nhân ổn định dần, huyết áp tăng dần, bỏ dần được các thuốc vận mạch nâng huyết áp, tình trạng hô hấp ổn hơn, 2-3 ngày sau bệnh nhân trở về trạng thái trước khi vào viện và được ra viện sau đó không lâu”.
Bệnh nhân TLN 98 tuổi sốc tim do thuyên tắc động mạch phổi cấp hai bên (mũi tên chỉ vị trí cục máu đông)
Chia sẻ về căn bệnh thuyên tắc động mạch phổi, TS. Đặng Việt Đức – PT Chủ nhiệm khoa Hồi sức Tim mạch Bệnh viện TWQĐ 108 cho biết: “Thuyên tắc động mạch phổi cấp là một bệnh khá thường gặp, là nguyên nhân đứng thứ 2 gây đột tử do tim. 80% bệnh nhân tử vong trong bệnh viện mà không xác định được nguyên nhân khi giải phẫu thi thể được xác định do thuyên tắc động mạch phổi. Trong kỷ nguyên đại dịch Covid-19, có vẻ như chúng ta bắt gặp nhiều trường hợp thuyên tắc động mạch phổi hơn trước đây liên quan đến tình trạng tăng đông máu do nhiễm Covid-19 hoặc sau tiêm vaccine dự phòng Covid-19”.
Tuy vậy, TS. Đức cũng nhấn mạnh: “Khả năng chẩn đoán và điều trị phụ thuộc vào trang bị, kinh nghiệm của từng cơ sở y tế; khi thuyên tắc động mạch phổi cấp mức độ nặng, nguy cơ tử vong có thể lên tới 60% với diễn biến thường rất nhanh trong 1 đến 2 giờ đầu. Do vậy, chúng ta phải luôn nghĩ tới nó thì mới kịp đưa ra chiến lược chẩn đoán và điều trị cho người bệnh”.
Có thể nói, căn bệnh này không phải hiếm gặp nhưng lại ít người biết đến. Không chỉ người già yếu nằm lâu bất động hay các bệnh nhân đột quỵ não, bệnh nhân phẫu thuật mà cả người trẻ cũng có nguy cơ mắc bệnh. Đặc biệt là phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ có thể liên quan đến vấn đề thai nghén, hoặc các bệnh nhân có sẵn bệnh lý huyết khối tĩnh mạch chi dưới.
Bệnh có nhiều biểu hiện mức độ khác nhau. Với mức độ nặng có thể gây sốc, tụt huyết áp, suy hô hấp. Biểu hiện nhẹ xuất hiện khó thở mức độ vừa, không gây hiện tượng sốc. Thậm chí có những bệnh nhân âm thầm không có biểu hiện, mãn tính lâu ngày không phát hiện ra. Chính vì vậy để phòng tránh bệnh, người dân nên thường xuyên đi kiểm tra sức khỏe để tránh những hậu quả khó lường.
Ths. Bs. Lưu Quang Minh
Khoa Hồi sức tim mạch - Bệnh viện TWQĐ 108