Thời gian gần đây, nhờ có những phương pháp chẩn đoán, điều trị hiện đại, khoa Bệnh lây đường hô hấp và hồi sức, Viện Lâm sàng các bệnh truyền nhiễm – Bệnh viện TƯQĐ 108 đã tiếp nhận, chẩn đoán và điều trị thành công nhiều bệnh nhân Whitmore nặng.
Sự phân bố bệnh Whitmore trên thế giới
Gần nhất, một bệnh nhân nam, 63 tuổi, có tiền sử đái tháo đường, từng sống trong vùng ngập lụt miền Trung, nhập viện sau 2 tháng bị sốt, ho, khó thở. Trước đó người bệnh đã được điều trị ở nhiều bệnh viện tuyến huyện và bệnh viện tỉnh với chẩn đoán viêm phổi, chưa loại trừ ung thư phổi nhưng không đỡ. Bệnh nhân được chuyển đến Bệnh viện TƯQĐ 108 trong tình trạng sốt cao rét run, khó thở suy hô hấp, đau ngực, đau vùng thắt lưng mông và mặt trước cẳng chân trái, đại tiểu tiện không tự chủ. Sau khi được thăm khám và làm các xét nghiệm, bệnh nhân nhanh chóng được chẩn đoán xác định nhiễm khuẩn huyết do Burkholderia pseudomallei có nhiều ổ nhiễm khuẩn khu trú (viêm phổi diện rộng 2 bên, áp xe cơ nhiều nơi: cơ hình lê khớp háng 2 bên, cơ mặt trước 1/3 trên cẳng chân trái). Bệnh nhân được điều trị hồi sức tích cực bằng kháng sinh, kiểm soát và hỗ trợ hô hấp, tuần hoàn, kiểm soát đường máu và các rối loạn nội môi, phẫu thuật dẫn lưu ổ áp xe ở các khối cơ, nuôi dưỡng tích cực. Sau gần 2 tháng điều trị bệnh nhân ra viện trong tình trạng tỉnh táo, không sốt, hô hấp-tuần hoàn ổn định, vết mổ liền sẹo tốt.
X quang phổi của một bệnh nhân Whitmore
Bệnh Whitmore do vi khuẩn gram âm Burkholderia pseudomallei gây ra, thường gặp ở các nước Đông Nam Á, Bắc Úc, Nam Á và Trung Quốc. Tại Việt Nam, ca bệnh đầu tiên được ghi nhận năm 1925. Bệnh xuất hiện rải rác tại các địa phương trong cả nước, hay xảy ra vào mùa mưa và gia tăng trong thời gian gần đây. Vi khuẩn tồn tại trong môi trường đất và nước ô nhiễm. Bệnh lây truyền chủ yếu do tiếp xúc với nguồn đất, nước có chứa vi khuẩn qua các vết trầy xước ngoài da. Những người có sức đề kháng bị suy giảm, có bệnh lý nền như đái tháo đường, nghiện rượu, bệnh gan, thận, bệnh phổi mạn tính có nguy cơ mắc bệnh cao.
Bệnh diễn biến thường cấp tính. Bệnh cảnh lâm sàng hay gặp nhất là viêm phổi hoại tử, áp xe phổi; viêm mủ hoại tử, áp xe ở da, cơ, xương, khớp; có thể gây viêm mủ, ap xe ở các cơ quan nội tạng như gan, lách, thận, não-màng não. Hơn một nửa số bệnh nhân bị nhiễm khuẩn huyết và một phần tư có thể dẫn đến sốc nhiễm khuẩn, suy đa tạng. Những bệnh nhân có viêm phổi, viêm não-màng não, nhiễm khuẩn huyết, sốc nhiễm khuẩn là những bệnh nhân rất nặng, nguy cơ tử vong cao. Tuy nhiên cũng có một số trường hợp bệnh diễn biến bán cấp tính hoặc mạn tính, hay tái phát. Bệnh cảnh lâm sàng đa dạng, dễ nhầm lẫn với nhiều bệnh nhiễm trùng khác nên việc chẩn đoán khó khăn, thường là muộn.
Để chẩn đoán xác định bệnh, ngoài các dấu hiệu lâm sàng và cận lâm sàng điển hình, cần dựa vào xét nghiệm nuôi cấy phân lậ vi khuẩn Burkholderia pseudomallei trong máu và các bệnh phẩm. Ngoài ra có thể dựa vào các xét nghiệm sinh học phân tử (NAT-Nucleic acid test) để phát hiện mầm bệnh.
Điều trị bệnh Whitmore hiện nay còn rất khó khăn. Tất cả các trường hợp nhiễm Burkholderia pseudomalei từ nhẹ đến nặng đều cần được điều trị kháng sinh phù hợp với phác đồ tấn công ban đầu kéo dài ít nhất từ hai tuần đến tám tuần tùy theo cơ quan bị tổn thương bằng kháng sinh đường tĩnh mạch, sau đó là phác đồ điều trị củng cố kéo dài tối thiểu ba tháng, thậm chí có thể 6 tháng hoặc hơn bằng kháng sinh đường uống. Vi khuẩn kháng tự nhiên với nhiều loại kháng sinh như Penicillin, Ampicillin, Cephalosporin thế hệ 1 và 2, Aminoglycoside. Các kháng sinh điều trị phù hợp hiện nay là Ceftazidime, Imipenem, Meropenem, Amoxicillin-clavulanic acid, Trimethoprim-sulfamethopxazol, Doxycillin. Ngoài ra người bệnh nặng cần được điều trị hồi sức tích cực và các điều trị hỗ trợ khác như: bảo đảm chức năng hô hấp, tuần hoàn, điều chỉnh các rối loạn nội môi, kiểm soát đường máu, phẫu thuật chích rạch và dẫn lưu các ổ áp xe, nuôi dưỡng tích cực.
Hiện chưa có vắc xin phòng bệnh. Để dự phòng bệnh, cần chú ý đảm bảo vệ sinh cá nhân, thường xuyên rửa tay với xà phòng và nước sạch; thực hiện ăn chín, uống nước đun sôi để nguội, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm; hạn chế tiếp xúc trực tiếp với đất, nước bẩn, đặc biệt tại những nơi bị ô nhiễm nặng; không tắm gội, bơi, ngụp lặn ở các ao, hồ, sông tại/gần nơi bị ô nhiễm; sử dụng đồ bảo hộ lao động (giày, ủng, găng tay…) đối với những người thường xuyên làm việc, tiếp xúc với đất và nước bẩn; khi có vết thương hở, vết loét hoặc vết bỏng cần tránh tiếp xúc với đất hoặc nước có khả năng bị ô nhiễm; nếu bắt buộc phải tiếp xúc thì sử dụng băng chống thấm và cần được rửa sạch đảm bảo vệ sinh.
Khi nghi ngờ nhiễm bệnh cần đến cơ sở y tế để được tư vấn, khám phát hiện và điều trị kịp thời. Những người có bệnh nền như tiểu đường, bệnh gan, thận, phổi mạn tính, suy giảm miễn dịch ... cần được chăm sóc, bảo vệ các tổn thương để ngăn ngừa nhiễm khuẩn.
Bệnh viện Trung ương quân đội 108 là một bệnh viện hạng đặc biệt Quốc gia, bệnh viện đa khoa, chuyên khoa sâu, cơ sở khám chữa bệnh hiện đại, với đầy đủ trang thiết bị, phương tiện kỹ thuật hiện đại, có khả năng chẩn đoán sớm và chính xác bệnh Whitmore. Khoa hồi sức cấp cứu Truyền nhiễm có đầy đủ điều kiện để cấp cứu, điều trị hồi sức các bệnh nhân mắc bệnh truyền nhiễm nặng, nguy hiểm, trong đó có bệnh Whitmore. Mọi người dân có thể liên hệ và xin tư vấn qua số điện thoại 024.62784124.
Bs Đỗ Văn Đông, TS. Vũ Viết Sáng
Viện Lâm sàng các bệnh Truyền nhiễm