Gây mê là gì?
Gây mê (Anesthesia) là phương pháp sử dụng các loại thuốc tác động lên hệ thần kinh trung ương để làm mất tạm thời ý thức, cảm giác (đặc biệt là cảm giác đau) và các phản xạ có hại giúp người bệnh không cảm nhận đau đớn hay khó chịu trong suốt thời gian phẫu thuật.
Vì sao cần gây mê?
Trong hầu hết các phẫu thuật hiện nay, từ đơn giản đến phức tạp, gây mê giữ vai trò như một “người gác cổng” âm thầm và vô cùng quan trọng. Cụ thể: giúp người bệnh tránh đau đớn, từ đó hạn chế các phản ứng co thắt, co giật, huyết áp tăng cao hoặc rối loạn nhịp tim…; tạo điều kiện cho bác sĩ thực hiện thao tác phẫu thuật chính xác, hiệu quả; giảm sang chấn tâm lý, nhất là với các phẫu thuật lớn, kéo dài.
Có những phương pháp gây mê nào?
Tùy vào loại phẫu thuật, vị trí mổ, thời gian mổ và thể trạng người bệnh, bác sĩ gây mê sẽ lựa chọn phương pháp phù hợp nhất. Các phương pháp phổ biến bao gồm:
Gây mê toàn thân (General Anesthesia): Người bệnh hoàn toàn mất ý thức, không còn cảm giác hay phản xạ trong suốt quá trình mổ. Áp dụng cho các ca phẫu thuật lớn, kéo dài như: phẫu thuật ở vùng đầu-cổ, lồng ngực, bụng, tiết niệu, sản… hoặc các tư thế mổ phức tạp…
Gây tê vùng (Regional Anesthesia): tủy sống, ngoài màng cứng, đám rối thần kinh và thân thần kinh ngoại biên. Chỉ làm mất cảm giác ở một vùng cơ thể, trong khi người bệnh vẫn tỉnh táo, có thể giao tiếp với bác sĩ. Thường dùng trong phẫu thuật lấy thai, phẫu thuật trĩ, phẫu thuật chi trên, chi dưới và tiết niệu…
Gây tê tại chỗ (Local Anesthesia): Chỉ làm tê một khu vực rất nhỏ của cơ thể bằng cách tiêm thuốc tê trực tiếp vào mô dưới da. Thường dùng trong các thủ thuật như nhổ răng, sinh thiết da, khâu vết thương...
Người bệnh cần chuẩn bị gì trước khi gây mê?
Khai báo y tế trung thực và đầy đủ: Từng có tiền sử dị ứng thuốc? Đang mắc bệnh nền gì (tim mạch, tiểu đường, hen suyễn, rối loạn đông máu…)? Có đang mang thai hoặc nghi ngờ mang thai? Có đang dùng thuốc điều trị hoặc thực phẩm chức năng nào? Thói quen hút thuốc lá, nghiện thuốc phiện, nghiện rượu, bia…
Thông tin này giúp bác sĩ đánh giá nguy cơ và lên kế hoạch gây mê phù hợp, đảm bảo an toàn tối đa.
Nhịn ăn, uống theo hướng dẫn: Nhịn 8 tiếng với thức ăn đặc trước phẫu thuật; Nhịn 6 tiếng với sữa, súp loãng trước phẫu thuật; Nhịn 4 tiếng với trẻ em bú sữa mẹ trước phẫu thuật. Hiện nay tại Bệnh viện TWQĐ 108 người bệnh sẽ được uống nước đường giàu Carbonhydrat trước phẫu thuật, và được hướng dẫn dừng trước phẫu thuật 2 tiếng, giúp người bệnh không phải nhịn đói quá lâu trước phẫu thuật.
Việc không tuân thủ có thể dẫn đến biến chứng nguy hiểm như hít sặc dịch dạ dày vào phổi, gây viêm phổi hoặc suy hô hấp sau mổ.
Lưu ý một số thuốc đang sử dụng:
Thuốc huyết áp: Ngừng trước phẫu thuật 24 tiếng với thuốc nhóm ức chế men chuyển, thuốc lợi tiểu; Thuốc ức chế canxi duy trì trước, trong và sau phẫu thuật.
Thuốc tiểu đường: Ngừng trước phẫu thuật 24 tiếng với thuốc dạng uống; Nếu dùng insulin cần duy trì trước, trong và sau mổ theo hướng dẫn của bác sĩ; Những bệnh nhân tiểu đường mổ >1 tiếng sẽ được làm xét nghiệm đường máu trong mổ để theo dõi và điều chỉnh.
Thuốc chống đông: Ngừng trước mổ 5-7 ngày với thuốc kháng Vitamin K hoặc theo chỉ dẫn của bác sĩ; Thuốc aspirin hàm lượng nhỏ 81mg, 100 mg tùy theo nguy cơ có thể duy trì hoặc ngừng; Nếu phải dùng thuốc chống đông người bệnh sẽ được chuyển sang lovenox hoặc Heparin và ngừng theo chỉ dẫn của bác sĩ.
Một số thuốc khác: Thuốc corticoid vẫn tiếp tục duy trì; Thuốc chẹn Beta tiếp tục duy trì.
Bao lâu sau gây mê thì người bệnh tỉnh?
Với sự phát triển của thuốc mê thế hệ mới và phương tiện theo dõi hiện đại, gây mê ngày nay đã trở nên an toàn, chính xác và hiệu quả hơn. Nhờ đó, người bệnh bắt đầu tỉnh lại trong vòng 5–30 phút sau khi kết thúc ca phẫu thuật, với cảm giác nhẹ nhàng, ít mệt và hồi phục nhanh hơn. Tuy nhiên để tỉnh táo hoàn toàn có thể mất 1– 2 tiếng hoặc lâu hơn. Dù tỉnh nhanh, bệnh nhân vẫn được theo dõi sát tại phòng hồi tỉnh để đảm bảo an toàn tuyệt đối trước khi chuyển về buồng bệnh.
Nguyễn Văn Thực - Bùi Thị Khuyên - Khoa Gây mê Hồi sức, Bệnh viện TWQĐ 108