Trong quá trình tối ưu hóa xạ trị, độ mở biên từ khối u thô đến thể tích điều trị nên được giảm thiểu. Điều này có thể cải thiện bằng cách tăng độ chính xác trong quá trình đặt bệnh nhân, giảm độ di động của khối u trong quá trình phát tia điều trị. Để giảm sai số trong quá trình đặt bệnh cũng như giảm di động của khối u, trong quá trình điều trị bệnh nhân được áp dụng kỹ thuật xạ trị dưới hướng dẫn bằng hình ảnh – Image-guided radiation therapy (IGRT).
IGRT là phương pháp sử dụng hướng dẫn hình ảnh trong quá trình xạ trị để nâng cao độ chính xác trong điều trị. IGRT được sử dụng để điều trị các khối u ở các vùng cơ thể di động, cần độ chính xác cao, chẳng hạn như ung thư phổi, gan hoặc các ung thư vùng bụng chậu… IGRT sử dụng các phương pháp ghi nhận hình ảnh bao gồm: chụp X-quang số (kV-kV, MV-Kv,MV- MV), Chụp Cone Beam CT (hệ thống chụp CT bằng chùm tia hình nón). Những kỹ thuật hình ảnh này cung cấp khả năng xác định các mốc giải phẫu bệnh nhân cũng như vị trí tương quan với mốc giải phẫu trên hình ảnh CT mô phỏng. Việc sử dụng X-quang kỹ thuật số và CBCT để xác định các mốc giải phẫu trên bệnh nhân là các phương pháp phổ biến trong IGRT, tuy nhiên các phương pháp này đều làm bệnh nhân nhận thêm liều bức xạ trong quá trình điều trị.
Các công nghệ khác không sử dụng bức xạ ion hóa đã được phát triển cho mục đích đặt bệnh và theo dõi bệnh nhân trong quá trình điều trị nhằm mục đích không làm tăng liều cho bệnh nhân đã được phát triển trong những năm gần đây. Hệ thống theo dõi bề mặt quang học (Optical Surface Manitoring System – OSMS) là một trong các công nghệ đó và giúp phát triển một kỹ thuật mới, xạ trị dưới hướng dẫn bề mặt (Surface Guided Radiation Therapy – SGRT). Hệ thống OSMS bao gồm 3 bộ thu phát được định vị trên trần phòng điều trị là hệ thống hình ảnh 3D dựa trên dữ liệu hình ảnh video quét và tái tạo bề mặt da của bệnh nhân ở chế độ 3D trước và trong quá trình xạ trị. OSMS giúp theo dõi vị trí bề mặt cơ thể của bệnh nhân trước và trong quá trình xạ trị, hỗ trợ việc đặt bệnh nhân và điều trị chính xác bằng cách sử dụng các bộ thu-phát tín hiệu hồng ngoại. OSMS theo dõi hàng ngàn điểm trên bề mặt da và so sánh chúng với bề mặt cơ thể tham chiếu khi mô phỏng lập kế hoạch với độ chính xác dưới milimet.
Sử dụng hệ thống OSMS trong điều trị bệnh nhân trên máy xạ trị - xạ phẫu Truebeam STx tại Khoa Xạ trị Xạ phẫu – Bệnh viện Trung ương Quân đội 108.
Hệ thống OSMS là công nghệ mới hiện đang được sử dụng rộng rãi, các camera hồng ngoại đặc biệt hiển thị hình ảnh 3D thời gian thực tại khu vực điều trị của bệnh nhân và so sánh hình ảnh thực đó với bề mặt của bệnh nhân trên hình ảnh CT mô phỏng được tái tạo trong quá trình lập kế hoạch điều trị. Hình ảnh này được kỹ thuật viên xạ trị sử dụng để đặt bệnh nhân trước điều trị cũng như theo dõi chuyển động của bệnh nhân trong quá trình điều trị (real time monitor). Hệ thống này được kết nối với máy xạ trị đảm bảo cho máy ngừng phát tia (beam hold) khi bề mặt hiện tại của bệnh nhân được ghi nhận lệch so với bề mặt trên CT mô phỏng.
Xác định bề mặt bệnh nhận trên CT mô phỏng: vùng bề mặt quan tâm trong quá trình điều trị (hình bên trên) và trên hệ thống OSMS (hình bên dưới).
Hệ thống OSMS giúp rút ngắn thời gian và tăng độ chính xác của điều trị, giúp giảm sự khó chịu trong quá trình điều trị khi bệnh nhân đã đặt đúng vị trí, đảm bảo liều xạ đúng và đủ cho thể tích điều trị. OSMS cho phép ngừng điều trị nếu các khu vực ngoài ý muốn đi vào vùng xạ. OSMS giúp cho bệnh nhân phối hợp điều trị sử dụng các kỹ thuật hít sâu nhịn thở trong điều trị thành ngực ung thư vú trái.
Các ứng dụng của xạ trị dưới hướng dẫn bề mặt sử dụng hệ thống OSMS trong điều trị bệnh nhân thường quy tại Khoa Xạ trị và Xạ phẫu – Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 bao gồm:
Đặt bệnh nhân và theo dõi sự di động của bệnh nhân trong quá trình xạ trị các loại ung thư ở gần bề mặt da như ung thư vú, sarcoma xương, sarcoma phần mềm, xạ trị toàn não tủy (CSI): OSMS giúp đặt bệnh nhân vào đúng vị trí điều trị mà không cần xăm đánh dấu trên da đồng thời cho phép theo dõi sự di động của bệnh nhân theo thời gian thực trong khi phát tia điều trị. Trong quá trình điều trị bệnh nhân thở tự do.
Bệnh nhân thở tự do trong quá trình xạ trị được theo dõi bằng hệ thống OSMS
Đặt bệnh nhân và tự động phát tia (beam gating) hoặc dừng phát tia (beam hold) khi hệ thống OSMS phát hiện ra chuyển động nằm trong hoặc vượt ngưỡng cho phép trong quá trình điều trị. Kỹ thuật này được sử dụng kết hợp trong xạ phẫu u não (SRS), xạ lập thể định vị thân (SBRT) các khối u di động như u phổi, u gan. Trong quá trình điều trị bệnh nhân thở tự do.
Bệnh nhân điều trị khối u nội sọ theo dõi bằng hệ thống OSMS
Kỹ thuật điều trị hít sâu nín thở - Deep Inhale breath hold (DIBH) là kỹ thuật xạ trị trong đó bệnh nhân hít một hơi thật sâu trong khi điều trị, và giữ hơi thở này trong suốt quá trình điều trị, bằng cách hít một hơi thật sâu, phổi sẽ lấp đầy không khí và tim sẽ tách khỏi vị trí thành ngực cần điều trị, do đó sẽ làm giảm đáng kể liều xạ ở tim, giảm nguy cơ bệnh động mạch vành sau này cho bệnh nhân . DIBH thường được áp dụng trong xạ trị ung thư vú trái hoặc ung thư gan.
Bệnh nhân điều thực hiện kỹ thuật DIBH có sự theo dõi bằng hệ thống OSMS
Tóm lại, sử dụng hệ thống OSMS trong kỹ thuật xạ trị dưới hướng dẫn bề mặt (SGRT) là một kỹ thuật xạ trị tiên tiến giúp điều trị bệnh nhân chính xác, tăng hiệu quả điều trị và giảm tác dụng phụ cho bệnh nhân. Kỹ thuật này đã được áp dụng thường quy điều trị hiệu quả cho nhiều bệnh nhân ung thư tại khoa Xạ trị - Xạ phẫu, Viện Ung thư, Bệnh viện Trung ương quân đội 108.
Bệnh nhân cần tư vấn về kỹ thuật xạ trị dưới hướng dân bề mặt sử dụng hệ thống OSMS xin liên hệ Khoa Xạ trị - Xạ phẫu, Tầng hầm B2 Tòa nhà Trung tâm, Viện Ung thư, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, Số 1 Trần Hưng Đạo, Hai Bà Trưng, Hà Nội. Điện thoại: 024.62784163
Website: https://benhvien108.vn/gioi-thieu-khoa-xa-tri-xa-phau.htm
Fanpage: https://www.facebook.com/xatri108
Người viết bài: KTV. CN. Nguyễn Tùng Dương
Khoa Xạ trị & Xạ phẫu – Viện Ung Thư - Bệnh viện Trung ương Quân đội 108.